Θεέ μου, όταν έλαβα αυτό το μήνυμα σκέφτηκα...
«Δεν έχω χρόνο γι' αυτό και αυτό είναι δύσκολο κατά τη διάρκεια της δουλειάς.»
Μετά συνειδητοποίησα πως αυτός ο τρόπος σκέψης είναι ακριβώς η αιτία για πολλά προβλήματα σήμερα.
Προσπαθούμε να έχουμε το Θεό στην εκκλησία την Κυριακή το πρωί και στο ατυχές συμβάν στο μέσο της βδομάδας.
Θέλουμε να Τον έχουμε κοντά μας στην αρρώστια και φυσικά στις φουρτούνες.
Όμως δεν έχουμε χρόνο ή δωμάτιο γι’ Αυτόν κατά τη διάρκεια της δουλειάς ή του παιχνιδιού.
Γιατί αυτό είναι το κομμάτι της ζωής μας που σκεφτόμαστε, που μπορούμε και πρέπει να σταθούμε μόνοι μας.
Ίσως ο Θεός με συγχωρήσει γι' αυτό τον τρόπο σκέψης.
Ότι υπάρχει χρόνος και χώρος όπου δεν έρχεται πρώτος στη ζωή μου.
Πρέπει να έχουμε πάντα χρόνο να σκεφτούμε όλα όσα έχει κάνει για εμάς.
Ο Ιησούς είπε: « Αν ντρέπεσαι για μένα, θα ντραπώ και εγώ για σένα μπροστά στον Πατέρα μου».
Ντρέπεσαι;
Ναι, αγαπώ το Θεό.
Είναι η πηγή της ύπαρξής μου και ο Σωτήρας μου. Με κρατά σε ενέργεια κάθε μέρα. Χωρίς Αυτόν, δε θα είμαι τίποτε. Αλλά ο Χριστός με ενδυναμώνει. (Φιλ. 4:13)
Αν αγαπάς το Θεό … Και αισθάνεσαι υπέροχα για όλα τα υπέροχα πράγματα που έχει κάνει για σένα,
Τώρα έχεις χρόνο να συνεχίσεις;
Εύκολο εναντίον δύσκολου.
Είναι τόσο δύσκολο να πούμε την αλήθεια από τη στιγμή που τόσο εύκολα λέμε ψέματα;
Γιατί είμαστε βαριεστημένοι στην εκκλησία και μόλις τελειώσει το μυστήριο ξυπνούμε;
Γιατί είναι τόσο δύσκολο να προωθήσουμε ένα κείμενο για το Θεό τι στιγμή που στέλνουμε χιλιάδες ανέκδοτα;
Από όλα τα δώρα που έχουμε πάρει, η προσευχή είναι το καλύτερο.
Δε στοιχίζει αλλά ανταμείβει υπέροχα.
Ο ΘΕΟΣ ΝΑ ΣΕ ΕΥΛΟΓΕΙ!
Σημειώσεις:
·
· Δεν είναι αστείο πόσο απλό είναι για τους ανθρώπους να μην υπολογίζουν το Θεό και μετά να αναρωτιούνται γιατί ο κόσμος έγινε κόλαση;
·
·
· Δεν είναι αστείο που κάποιος λέει «Πιστεύω στο Θεό» αλλά συνεχίζει να ακολουθεί το Σατανά (ο οποίος, με την ευκαιρία, επίσης «πιστεύει» στο Θεό);
·
·
· Δεν είναι αστείο πως στέλνεις χιλιάδες αστεία με μηνύματα τα οποία εξαπλώνονται σαν τη φωτιά, αλλά όταν αρχίσεις να στέλνεις μηνύματα που αναφέρονται στο Θεό, οι άνθρωποι σκέφτονται δύο φορές πριν να τα μοιραστούν;
·
· Δεν είναι αστείο πως όταν θα το στείλεις , δεν το στέλνεις σε όλους τους αποδέκτες σου, γιατί δεν είσαι σίγουρος για το τι πιστεύουν ή τι σκέφτονται για σένα που στέλνεις αυτό το μήνυμα σ’ αυτούς;
·
·
· Δεν είναι αστείο το ότι θα σκεφτείς διπλά να στείλεις αυτό το μήνυμα σε κάποιους γιατί δεν είσαι σίγουρος αν θα παρεξηγήσουν και αν σκέφτονται το ίδιο με σένα;
·
· Δεν είναι αστείο να ανησυχείς για το τι θα σκεφτούν οι άλλοι για σένα παρά ο Θεός;
Προσεύχομαι για τον καθένα.
Θα ευχαριστήσει το Θεό και Εκείνος με τη σειρά του, θα σας ευχαριστήσει με έναν ξεχωριστό τρόπο.
Πέμπτη 8 Ιανουαρίου 2009
Τρίτη 23 Δεκεμβρίου 2008
Η Αγάπη και τα συναισθήματα
MIA φορά κι έναν καιρό, υπήρχε ένα νησί στο οποίο ζούσαν όλα τα συναισθήματα.
Εκεί ζούσαν η Ευτυχία, η Λύπη, η Γνώση, η Αγάπη και όλα τα άλλα συναισθήματα.
Μια μέρα έμαθαν ότι το νησί τους θα βούλιαζε και έτσι όλοι επισκεύασαν τις βάρκες τους και άρχισαν να φεύγουν.
Η Αγάπη ήταν η μόνη που έμεινε πίσω. Ήθελε να αντέξει μέχρι την τελευταία στιγμή. Όταν το νησί άρχισε να βυθίζεται, η Αγάπη αποφάσισε να ζητήσει βοήθεια.
Βλέπει τον Πλούτο που περνούσε με μια λαμπερή θαλαμηγό.
Η Αγάπη τον ρωτάει: «Πλούτε, μπορείς να με πάρεις μαζί σου;»,
«Όχι, δεν μπορώ» απάντησε ο Πλούτος. «Έχω ασήμι και χρυσάφι στο σκάφος μου και δεν υπάρχει χώρος για σένα».
Η Αγάπη τότε αποφάσισε να ζητήσει βοήθεια από την Αλαζονεία που επίσης περνούσε από μπροστά της σε ένα πανέμορφο σκάφος.
«Σε παρακαλώ βοήθησέ με» είπε η Αγάπη.
«Δεν μπορώ να σε βοηθήσω Αγάπη. Είσαι μούσκεμα και θα μου χαλάσεις το όμορφο σκάφος μου» της απάντησε η Αλαζονεία.
Η Λύπη ήταν πιο πέρα και έτσι η Αγάπη αποφάσισε να ζητήσει από αυτή βοήθεια. «Λύπη άφησέ με να έρθω μαζί σου».
«Ω Αγάπη, είμαι τόσο λυπημένη που θέλω να μείνω μόνη μου» είπε η Λύπη.
Η Ευτυχία πέρασε μπροστά από την Αγάπη αλλά και αυτή δεν της έδωσε σημασία.
Ήταν τόσο ευτυχισμένη, που ούτε καν άκουσε την Αγάπη να ζητά βοήθεια.
Ξαφνικά ακούστηκε μια φωνή:
«Αγάπη, έλα προς τα εδώ! Θα σε πάρω εγώ μαζί μου!».
Ήταν ένας πολύ ηλικιωμένος κύριος που η Αγάπη δεν γνώριζε, αλλά ήταν γεμάτη από τέτοια ευγνωμοσύνη, που ξέχασε να ρωτήσει το όνομά του.
Όταν έφτασαν στην στεριά ο κύριος έφυγε και πήγε στο δρόμο του.
Η Αγάπη γνωρίζοντας πόσα χρωστούσε στον κύριο που τη βοήθησε, ρώτησε την Γνώση:
«Γνώση, ποιος με βοήθησε»;
«Γνώση, ποιος με βοήθησε»;
«Ο Χρόνος» της απάντησε η Γνώση.
«Ο Χρόνος;;» ρώτησε η Αγάπη. «Γιατί με βοήθησε η Χρόνος;»
Τότε η Γνώση χαμογέλασε και με βαθιά σοφία της είπε:
«Μόνο ο Χρόνος μπορεί να καταλάβει πόσο μεγάλη σημασία έχει η Αγάπη».
Μάνος Χατζιδάκις
Τρίτη 25 Νοεμβρίου 2008
ΧΑΙ-ΚΟΥ 2008
Κυματίζουν κιόλο κει μένουν -σαν τουςνεκρούς- τα στάχυα.
Καναρινάκιο γιος μου, όλο πηδά,όλο λαλάει.
***
Καναρινάκιο γιος μου, όλο πηδά,όλο λαλάει.
***
Φτυαριά-μάλαμαο γεωργός σήμερα·γλυκοπατάτες.
Μνήμη χειμώναμες στο θέρος, βρύα στακλαδιά της μουριάς.
Μνήμη χειμώναμες στο θέρος, βρύα στακλαδιά της μουριάς.
***
Κοίτα ο ήλιος,μες στα μαύρα μάτια σαναποσπερίτης.
Η κάσα σουχάραξε την πόρτα - σανμέσα μας να 'γδαρε!
Κοίτα ο ήλιος,μες στα μαύρα μάτια σαναποσπερίτης.
Η κάσα σουχάραξε την πόρτα - σανμέσα μας να 'γδαρε!
***
Ερωτευμένοικατεβαίνουν σκαλιά-στονουρανό πάνε.
Πλέουν και μετρούν,διαβήτες στο νερό,οι πελεκάνοι.
Ερωτευμένοικατεβαίνουν σκαλιά-στονουρανό πάνε.
Πλέουν και μετρούν,διαβήτες στο νερό,οι πελεκάνοι.
***
Υπό το μηδέν·παγωμένοι χορευτέςτα καλαμπόκια.
Πρωί. Όνειρο:κατάμαυρα λουλούδιαθρυμματίζονται.
Πρωί. Όνειρο:κατάμαυρα λουλούδιαθρυμματίζονται.
***
Τα μαλλιά σουστο μαξιλάρι, βρύα σελευκό βότσαλο.
Ο ήλιος δύει,πελώριο πορτοκάλιμες στα λιόδεντρα.
Ο ήλιος δύει,πελώριο πορτοκάλιμες στα λιόδεντρα.
***
Χαίρεσαι φίλετη φωτιά, λες και καίειτα βάσανά σου.
Τρύπιο σακούλι,ασημώνει τη λίμνη,η πανσέληνος.
Τρύπιο σακούλι,ασημώνει τη λίμνη,η πανσέληνος.
***
Πώς ζουζούνιζανκάποτε, του δρόμουτούτου οι σταξιές!
Δες ο άνθρωποςκαι στο μηδέν σε στάση εμβρύου μπαίνει.
Δες ο άνθρωποςκαι στο μηδέν σε στάση εμβρύου μπαίνει.
***
Μέσα στο μάτιτου πουλιού κι ο ήλιοςλιλιπούτειος.
Του κλαριού σκιάσαλεύει στον τοίχο - πούπήγες σπουργίτη;
Του κλαριού σκιάσαλεύει στον τοίχο - πούπήγες σπουργίτη;
***
Μετά τη βροχή,ασημωμένα βράχια·γυμνοσάλιαγκες.
Στ' ουρανού τοείδωλο δίχτυα ρίχνουν,γι' αγγέλους, λες...
Στ' ουρανού τοείδωλο δίχτυα ρίχνουν,γι' αγγέλους, λες...
***
Δίχτυα απλώσανοι αράχνες - ήλιεμαρτυριάρη!
Η γαλήνη τουνεκρού, ευφημισμός τηςανυπαρξίας.
Η γαλήνη τουνεκρού, ευφημισμός τηςανυπαρξίας.
***
Κήπος η κάσα,τ' άνθη μαραίνονται,θάλλει το πένθος.
Μπλέκεις ήλιε μετου ψόφιου σκαντζόχοιρουτ' αγκάθια σου.
Μπλέκεις ήλιε μετου ψόφιου σκαντζόχοιρουτ' αγκάθια σου.
***
Δυο σύκα ξεράτα στήθια της, θάνατε,δεν ζαλίστηκες;
Πόσα κορμιά... γιαν' αγκαλιάσουν, πλάτανε,τους αιώνες σου!
Πόσα κορμιά... γιαν' αγκαλιάσουν, πλάτανε,τους αιώνες σου!
***
Αχ! ψαράκι, στις καλαμιές που κολυμπάςκαι να 'ξερες...
***
«Αιθέριος»
Πέμπτη 13 Νοεμβρίου 2008
Νεότερα ελληνικά τραγούδια
Έντεχνο τραγούδι
Προς το τέλος της δεκαετίας του 1950, όπου το λαϊκό τραγούδι είχε πλέον διαμορφωθεί και βάδιζε παράλληλα με το ελαφρό τραγούδι, δυο συνθέτες οι Μάνος Χατζιδάκις(Ξάνθη 1925 – Αθήνα 1994)
Ο Μάνος ΧατζιδάκιςΟ Μάνος Χατζιδάκις στο BroadwayΜάνος Χατζιδάκις – Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου «Είμ’ αϊτός χωρίς φτερά» [1961]. Τραγουδά ο Γρηγόρης ΜπιθικώτσηςΑπόσπασμα από την ταινία του Αλέκου Σακελάριου «Λατέρνα φτώχεια και φιλότιμο» (1955) σε μουσική Μάνου ΧατζιδάκιΜάνος Χατζιδάκις - Μιχάλης Κακογιάννης «Ο μήνας έχει δεκατρείς». Απόσπασμα από την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Στέλλα» (1955)Μάνος Χατζιδάκις «Κάπου υπάρχει η αγάπη μου». Απόσπασμα από την ταινία «Ραντεβού στην Κέρκυρα» [1960]. Τραγουδά η Νάνα ΜούσχουρηΜάνος Χατζιδάκις - Γιώργος Εμιρζάς «Ιλισός». Απόσπασμα από την ταινία του Νίκου Κούνδουρου «Ο δράκος» (1956)και Μίκης Θεοδωράκης (Χίος 1925) «Ο Μίκης Θεοδωράκης ενώ δίνει συνέντευξη στην ελληνική υπηρεσία του BBC το 1958»
«Ο Μίκης Θεοδωράκης το 1960» Μίκης Θεοδωράκης – Δημήτρης Χριστοδούλου «Είναι μεγάλος ο καημός» [1961]. Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης Μίκης Θεοδωράκης «Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ» και «Η Κοκκινιά» - Απόσπασμα από συναυλία στην Αθήνα το 1962. Τραγουδούν Γρηγόρης Μπιθικώτσης και Μαίρη Λίντα έχοντας πλέον ωριμάσει συνθετικά έκαναν αισθητή την παρουσία τους.
Κοινό τους χαρακτηριστικό ήταν ότι επηρεάζονταν από τη δυτική λόγια μουσική που είχαν και οι δυο σπουδάσει, αλλά και από τη λαϊκή μουσική, την οποία ερευνούσαν και προσάρμοζαν στις συνθέσεις τους. Η Μελίνα Μερκούρη και ο Μάνος Χατζιδάκις παρουσιάζουν τον «Κυρ Αντώνη» [1961] στο γαλλικό κοινό. Τραγουδά ο συνθέτης
Χαρακτηριστική ήταν η διάλεξη για το ρεμπέτικο τραγούδι, που έδωσε στην Αθήνα το 1949 ο Χατζιδάκις, τονίζοντας την σημαντική καλλιτεχνική ποιότητα των ρεμπέτικων τραγουδιών, τα οποία την εποχή εκείνη αποτελούσαν αντικείμενο περιφρόνησης από τους περισσότερους έλληνες διανοούμενους και καλλιτέχνες, όπως και από τη μεγαλύτερη μερίδα της κοινωνίας.
Οι δυο αυτοί συνθέτες για πρώτη φορά, παντρεύοντας τη δυτική με την ελληνική λαϊκή μουσική, μελοποίησαν όχι μόνο στίχους γραμμένους ειδικά για τον σκοπό αυτό, αλλά και ποιήματα καταξιωμένων ποιητών όπως των Γιώργου Σεφέρη «Ο Γιώργος Σεφέρης στην απονομή του Νόμπελ» Μίκης Θεοδωράκης – Γιώργος Σεφέρης «Τώρα που θα φύγεις» [1968]. Τραγουδά η Μαρία Φαραντούρη , Οδυσσέα Ελύτη «Ο Οδυσσέας Ελύτης» Μάνος Χατζιδάκις – Οδυσσέας Ελύτης «Με την πρώτη σταγόνα της βροχής» [1972]. Τραγουδά ο Δημήτρης Ψαριανός Μίκης Θεοδωράκης – Οδυσσέας Ελύτης «Μαρίνα» [1963]. Τραγουδά η Ντόρα Γιαννακοπούλου Μίκης Θεοδωράκης - Οδυσσέας Ελύτης «Της αγάπης αίματα» [1965]. Απόσπασμα από συναυλία στην Αθήνα το 1977. Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης Νίκου
Γκάτσου «Ο Μάνος Χατζιδάκις με τον Νίκο Γκάτσο» Μάνος Χατζιδάκις – Νίκος Γκάτσος «Μικρή Ραλλού» [1971]. Τραγουδά ο Μανόλης Μητσιάς Μίκης Θεοδωράκης – Νίκος Γκάτσος «Στράτα τη στράτα» [1964]. Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης Μάνος Χατζιδάκις - Νίκος Γκάτσος «Χάρτινο το φεγγαράκι» [1958]. Τραγουδά η Μελίνα Μερκούρη Τάσου Λειβαδίτη «Ο Τάσος Λειβαδίτης» Μίκης Θεοδωράκης – Τάσος Λειβαδίτης «Βρέχει στη φτωχογειτονιά» (1960]. Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης ,
Ιάκωβου Καμπανέλλη «Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης», Μάνος Χατζιδάκις – Ιάκωβος Καμπανέλλης «Στην ποταμιά σωπαίνει το κανόνι» [1960]. Τραγουδά ο Λάκης Παπάς Μίκης Θεοδωράκης – Ιάκωβος Καμπανέλλης «Στρώσε το στρώμα σου» [1963]. Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης Μίκης Θεοδωράκης - Ιάκωβος Καμπανέλλης «Άσμα ασμάτων» [1965]. Τραγουδά η Μαρία Φαραντούρη Γιάννη Ρίτσου «Ο Γιάννης Ρίτσος» Μίκης Θεοδωράκης - Γιάννης Ρίτσος «Επιτάφιος» [1958]. Τραγουδά η Μαρία Φαραντούρη κ.ά.
Εισήγαγαν έτσι μια νέα κοινωνική προβληματική στο ελληνικό τραγούδι, το οποίο μέχρι εκείνη τη στιγμή είχε ως κυρίαρχα θέματα τον έρωτα, τη διασκέδαση και το κρασί. Με δεδομένη τη μουσική ικανότητα των δυο συνθετών, τα τραγούδια αυτά έγιναν τόσο μεγάλες επιτυχίες, ώστε ο λόγος όλων αυτών των σημαντικών ποιητών, να φθάσει να τραγουδιέται από τα χείλη λαϊκών ανθρώπων στις ταβέρνες και τις γειτονιές.
Χαρακτηριστική ήταν η έκπληξη του Γιώργου Σεφέρη «Ο Γιώργος Σεφέρης παραλαμβάνει το βραβείο Νόμπελ» όταν, ερχόμενος στην Αθήνα από το Λονδίνο που υπηρετούσε ως πρέσβης, πήγε σε μια ταβέρνα με τον Θεοδωράκη, όπου άκουσε να τραγουδιέται από το σύνολο των θαμώνων «Η Άρνηση» (Στο Περιγιάλι το κρυφό) Μίκης Θεοδωράκης - Γιώργος Σεφέρης «Άρνηση» [1960]. Τραγουδά η Μαρία Φαραντούρη
Η απήχηση της μουσικής των Χατζιδάκι και Θεοδωράκη δεν περιορίσθηκε μόνο στα στενά ελληνικά όρια, αλλά έγινε διεθνής, με επιτυχίες που μεταφράστηκαν σε αρκετές γλώσσες και τραγουδήθηκαν παγκοσμίως. Ο λόγος γίνεται φυσικά, μεταξύ άλλων, για τον ιστορικό «Ζορμπά» του Μίκη Θεοδωράκη από την ομώνυμη ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη
Η σκηνή του τέλους από την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Αλέξης Ζορμπάς» [1964] σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και για τα θρυλικά «Παιδιά του Πειραιά» από την ταινία του Ζυλ Ντασσέν «Ποτέ την Κυριακή». «Η Μελίνα Μερκούρη στην ταινία «Ποτέ την Κυριακή» Μάνος Χατζιδάκις «Τα παιδιά του Πειραιά» - Απόσπασμα από την ταινία του Ζυλ Ντασσέν «Ποτέ την Κυριακή» [1961]
Έτσι διαμορφώθηκε ένα νέο είδος τραγουδιού το λεγόμενο «έντεχνο». Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1960, για να διαφοροποιήσει το συγκεκριμένο είδος τραγουδιού από τα υπόλοιπα.
Η νέα αυτή τάση ακολουθήθηκε και από πολλούς άλλους συνθέτες όπως:
Μίμης Πλέσσας (Αθήνα 1924) «Ο Μίμης Πλέσσας» «Ο Μίμης Πλέσσας ενώ διευθύνει» Μίμης Πλέσσας – Λευτέρης Παπαδόπουλος «Γέλαγε η Μαρία» [1969]. Τραγουδά ο Γιάννης Πουλόπουλος Μίμης Πλέσσας - Άκος Δασκαλόπουλος «Ζωγραφισμένα στο χαρτί». Απόσπασμα από την ταινία του Γιάννη Διαλιανίδη «Η Παριζιάνα» (1969)
Μαμαγκάκης Νίκος (Ρέθυμνο 1929) «Ο Νίκος Μαμαγκάκης» Νίκος Μαμαγκάκης - Γιώργος Ιωάννου «Όχι μαζί» [1982]. Τραγουδά η Ελευθερία Αρβανιτάκη
Κουγιουμτζής Σταύρος (Θεσσαλονίκη 1932) «Ο Σταύρος Κουγιουμτζής ενώ διευθύνει» Σταύρος Κουγιουμτζής – Κώστας Κινδύνης «Το κόκκινο φουστάνι» [1993]. Τραγουδά η Ελευθερία Αρβανιτάκη Σταύρος Κουγιουμτζής «Όταν ανθίζουν πασχαλιές» [1971]. Τραγουδά ο Γιώργος Νταλάρας. Στο πιάνο τον συνοδεύει ο συνθέτης
Λουκιανός Κηλαηδόνης (Αθήνα 1934) «Ο Λουκιανός Κηλαηδόνης» Λουκιανός Κηλαηδόνης «Προς νέο συνθέτη» [1978]. Τραγουδά ο συνθέτης Λουκιανός Κηλαηδόνης «Προς κατεδάφιση». Απόσπασμα από συναυλία στο Ηρώδειο με ένα από τα σχετικά άγνωστα τραγούδια του συνθέτη
Δήμος Μούτσης (Πειραιάς 1938) «Ο Δήμος Μούτσης» Δήμος Μούτσης – Μάνος Ελευθερίου «Στη Σμύρνη και στο Αϊβαλί» [1972]. Τραγουδά ο Δημήτρης Μητροπάνος Δήμος Μούτσης - Κώστας Τριπολίτης «Δεν λες κουβέντα» [1981]. Απόσπασμα από συναυλία στην Αθήνα την δεκαετία του 1980. Τραγουδά ο Μανόλης Μητσιάς
Σταύρος Ξαρχάκος (Αθήνα 1939) «Ο Σταύρος Ξαρχάκος» Σταύρος Ξαρχάκος – Νίκος Γκάτσος «Γεια σου χαρά σου Βενετιά» [1974]. Τραγουδά ο Νίκος Ξυλούρης Σταύρος Ξαρχάκος – Κώστας Φέρρης «Έλα απόψε στου Θωμά» [1983]. Τραγουδά ο Κώστας Τσίγκος Σταύρος Ξαρχάκος - Αλέκος Σακελάριος «Υπομονή». Απόσπασμα από την ταινία «Μοντέρνα Σταχτοπούτα» [1965]. Τραγουδούν Γρηγόρης Μπιθικώτσης και Αλίκη Βουγιουκλάκη
Γιάννης Μαρκόπουλος (Ηράκλειο Κρήτης 1939) «Ο Γιάννης Μαρκόπουλος» Γιάννης Μαρκόπουλος – Διονύσιος Σολωμός «Άκρα του τάφου σιωπή» [1977]. Τραγουδά ο Νίκος Ξυλούρης Γιάννης Μαρκόπουλος και Διονύσιος Σολωμός «Πειρασμός». Απόσπασμα από συναυλία στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Τραγουδά ο Νίκος Ξυλούρης
Καραΐνδρου Ελένη (Τυχείο Δωρίδας 1941) «Η Ελένη Καραΐνδρου» Ελένη Καραΐνδρου – Κώστας Μύρης «Τα ελληνόπουλα» [1975]. Τραγουδά η Μαρία Φαραντούρη Απόσπασμα από την ταινία «Το βλέμμα του Οδυσσέα» σε σκηνοθεσία Θεόδωρου Αγγελόπουλου και μουσική Ελένης Καραΐνδρου [1995] Ελένη Καραΐνδρου «Ταξίδι στα Κύθηρα». Από την ομώνυμη ταινία του Θεόδωρου Αγγελόπουλου [1984]. Τραγουδά ο Γιώργος Νταλάρας
Κουρουπός Γιώργος (Αθήνα 1942) «Ο Γιώργος Κουρουπός» Γιώργος Κουρουπός – Ανδρέας Αγγελάκης «Νανούρισμα» [1985]. Τραγουδά η Σαβίνα Γιαννάτου
Διονύσης Σαββόπουλος (Θεσσαλονίκη 1944) «Ο Διονύσης Σαββόπουλος» Διονύσης Σαββόπουλος «Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη» [1969]. Τραγουδά ο συνθέτης Διονύσης Σαββόπουλος «Ας κρατήσουν οι χοροί» [1983]. Τραγουδά ο συνθέτης Διονύσης Σαββόπουλος «Η Ζωζώ» [1966]
Χατζηνάσιος Γιώργος (Θεσσαλονίκη 1944) «Ο Γιώργος Χατζηνάσιος» Χατζηνάσιος Γιώργος – Γιώργος Κανελλόπουλος «Τα γαλάζια σου γράμματα» [1976]. Τραγουδά η Δήμητρα Γαλάνη Γιώργος Χατζηνάσιος - Σέβη Τηλιακού «Μάθημα Σολφέζ». Πρόκειται για την ελληνική συμμετοχή στο διαγωνισμό Eurovision το 1977
Μάνος Λοΐζος (Αλεξάνδρεια 1947 – Μόσχα 1982) «Ο Μάνος Λοΐζος» Μάνος Λοΐζος - Λευτέρης Παπαδόπουλος «Δέκα παλικάρια» [1969]. Τραγουδά ο Γιώργος Νταλάρας Μάνος Λοΐζος «Το ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας». Απόσπασμα από την ταινία του Αλέξη Δαμιανού (1971)
Θάνος Μικρούτσικος (Πάτρα 1947) «Ο Θάνος Μικρούτσικος με τους τραγουδιστές Μανόλη Μητσιά και Γιάννη Κούτρα» Θάνος Μικρούτσικος – Νίκος Καββαδίας «Κούρο Σίβο» [1979]. Τραγουδά ο Γιάννης Κούτρας Θάνος Μικρούτσικος - Άλκης Αλκαίος «Ρόζα» [1996]. Τραγουδά ο Δημήτρης Μητροπάνος
Μπακιρτζής Αργύρης (Θεσσαλονίκη 1947) «Ο Αργύρης Μπακιρτζής και οι Χειμερινοί Κολυμβητές» Χειμερινοί κολυμβητές «Από το πάρκο στη Μυροβόλο» [1985]. Τραγουδά ο Αργύρης Μπακιρτζής
Σπανουδάκης Σταμάτης (Αθήνα 1948) «Ο Σταμάτης Σπανουδάκης συμπράττει με τη Βασιλική Φιλαρμονική ορχήστρα του Λονδίνου» Σταμάτης Σπανουδάκης «Τ’ άμαλο» [1987] – Τραγουδά η Ντόρη Σπανουδάκη Σταμάτης Σπανουδάκης «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς» [1998]. Απόσπασμα από συναυλία στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού
Βαρδής Αντώνης (Αθήνα 1948) «Ο Αντώνης Βαρδής» Αντώνης Βαρδής «Ξημερώνει» [1980] – Τραγουδά η Χαρούλα Αλεξίου Αντώνης Βαρδής Σοφία Αργυροπούλου «Απόψε θέλω να πιω» - Τραγουδά η Χαρούλα Αλεξίου
Ανδριόπουλος Ηλίας (Ηλεία 1950) «Ο Ηλίας Ανδριόπουλος» Ηλίας Ανδριόπουλος - Μάνος Ελευθερίου «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες» [1978]. Τραγουδούν ο Αντώνης Καλογιάννης και η Άλκηστη Πρωτοψάλτη Τραγούδια του Ηλία Ανδριόπουλου. Τραγουδά η Άλκηστις Πρωτοψάλτη
Νίκος Ξυδάκης (Κάιρο 1952) «Ο Νίκος Ξυδάκης» Νίκος Ξυδάκης – Θοδωρής Γκόνης «Ιερά οδός» [2002]. Τραγουδά ο συνθέτης μαζί με την Ελευθερία Αρβανιτάκη Νίκος Ξυδάκης - Μανόλης Ρασούλης «Οι μάγκες δεν υπάρχουν πια» [1979]. Τραγουδούν ο Μανόλης Ρασούλης και η Σοφία Παπάζογλου
Νίκος Κυπουργός (Αθήνα 1952) «Ο Νίκος Κυπουργός» Νίκος Κυπουργός – Μαριανίνα Κριεζή «Λαέ της Λιλιπούπολης» [1981]. Τραγούδι από την ιστορική ραδιοφωνική εκπομπή «Λιλιπούπολη». Τραγουδά ο Σπύρος Σακκάς.
Αντύπας Νίκος (Αθήνα 1953) «Ο Νίκος Αντύπας» Νίκος Αντύπας - Λίνα Νικολακοπούλου «Δι ευχών» [1992]. Τραγουδά η Χάρις Αλεξίου Νίκος Αντύπας - Λίνα Νικολακοπούλου «Διθέσιο» [1997]. Τραγουδά η Άλκηστις Πρωτοψάλτη
Τσακνής Διονύσης (Καρδίτσα 1954) «Ο Διονύσης Τσακνής» Διονύση Τσακνή «Ταραντέλα» [1990]. Τραγουδά η Τάνια Τσανακλίδου Διονύσης Τσακνής - Μαριαννίνα Κριεζή «Φτιάξε καρδιά μου το δικό σου παραμύθι» [1996]. Τραγουδά ο συνθέτης
Σταμάτης Κραουνάκης (Αθήνα 1955) «Ο Σταμάτης Κραουνάκης» Σταμάτης Κραουνάκης – Λίνα Νικολακοπούλου «Τα λαϊκά» [1993]. Τραγουδά η Άλκηστις Πρωτοψάλτη
Μάλαμας Σωκράτης (Χαλκιδική 1957) «Ο Σωκράτης Μάλαμας» Σωκράτης Μάλαμας – Γιάννης Μελισσίδης «Μάντης» [2005]. Τραγουδά ο συνθέτης Σωκράτης Μάλαμας «Νεράιδα» [2002]. Τραγουδά ο συνθέτης
Ορφέας Περίδης (Αθήνα 1957) «Ο Ορφέας Περίδης με τη Μελίνα Κανά σε συναυλία» Ορφέας Περίδης «Φωτοβολίδα» [1993]. Τραγουδά ο συνθέτης Ορφέας Περίδης «Αλυσίδες» [1999]. Τραγουδά ο συνθέτης
Παντελής Θαλασσινός (Πειραιάς 1958) «Ο Παντελής Θαλασσινός» Παντελής Θαλασσινός – Τασούλα Θωμαΐδου «Αν μ’ αγαπάς θα σ’ αγαπώ» [2001]. Τραγουδάει ο συνθέτης Παντελής Θαλασσινός - Ηλίας Κατσούλης «Τα σμυρναίικα τραγούδια» [1996]. Τραγουδά ο Γιώργος Νταλάρας σε συναυλία στο Ηρώδειο
Ρεμπούτσικα Ευανθία (Κάτω Αχαΐα 1958) «Η Ευανθία Ρεμπούτσικα» Ευανθία Ρεμπούτσικα – Ελένη Ζιώγα «Εφτά ποτήρια» [1997]. Τραγουδά ο Γιάννης Κότσιρας Ευανθία Ρεμπόυτσικα - Ελένη Ζιώγα «Το τσιγάρο» [1997]. Τραγουδάει ο Γιάννης Κότσιρας
Παπακωνσταντίνου Θανάσης (Τύρναβος 1959) «Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου σε συναυλία» Θανάσης Παπακωνσταντίνου «Άστρο του πρωινού» [1995]. Τραγουδά ο Νίκος Παπάζογλου Θανάσης Παπακωνσταντίνου «Έρημα κορμιά» [1996]. Τραγουδά η Μελίνα Κανά
Ανδρέου Γιώργος (Σέρρες 1961) «Ο Γιώργος Ανδρέου μαζί με τον Χρήστο Θηβαίο στο εξώφυλλο του άλμπουμ Μυστήριο τρένο» Γιώργος Ανδρέου «Εγώ με την αγάπη μάλωσα» [2001] – Τραγουδά ο Μανόλης Λιδάκης Γιώργος Ανδρέου «Άβατο» [2006]. Τραγουδά ο Χρήστος Θηβαίος
Ιωαννίδης Αλκίνοος (Λευκωσία 1970) «Ο Αλκίνοος Ιωαννίδης σε συναυλία» Αλκίνοος Ιωαννίδης «Του έρωτα σημάδι» [1999]. Τραγουδά ο συνθέτης Αλκίνοος Ιωαννίδης «Όσα η αγάπη ονειρεύεται». Τραγουδά ο συνθέτης
Δεληβοριάς Φοίβος (Αθήνα 1973) «Ο Φοίβος Δεληβοριάς» Φοίβος Δεληβοριάς «Αυτή που περνάει» [2003]. Τραγουδάει ο συνθέτης Φοίβος Δεληβοριάς «Προορισμός» [2007]. Τραγουδά ο συνθέτης
Χατζηγιάννης Μιχάλης (Λευκωσία 1978) «Ο Μιχάλης Χατζηγιάννης» Μιχάλης Χατζηγιάννης – Νίκος Μωραΐτης «Όλα ή τίποτα» [2006]. Τραγουδά ο συνθέτης Μιχάλης Χατζηγιάννης - Λήδα Ρουμάνη «Πάρε με αγκαλιά και πάμε» [2004]. Τραγουδά η Ελευθερία
Αρβανιτάκη κ.ά.
Το έντεχνο τραγούδι, προσαρμοσμένο στις σύγχρονες ανάγκες, συνεχίζει να καλλιεργείται μέχρι σήμερα.
Έντεχνο τραγούδι
Music Heaven Σελίδα της music heaven. Αφορά μεταξύ άλλων και δίσκους έντεχνου τραγουδιού. Επίσης: δισκογραφία, νέα, παρτιτούρες, συζητήσεις, αγγελίες και χρήσιμες συνδέσεις.http://www.musicheaven.gr/html/
Τραγουδιστές / Συνθέτες
Χάρις Αλεξίου Επίσημη σελίδα της Χάρις Αλεξίου. Βιογραφικό, δισκογραφία, συνδέσεις, νέα και συναυλίες.http://www.alexiou.gr
Ελευθερία Αρβανιτάκη Η επίσημη σελίδα της Ελευθερίας Αρβανιτάκη. Βιογραφία, δισκογραφία, νέα και ΜΜΕ, φωτογραφίες και βίντεο, εμφανίσεις της τραγουδίστριας.http://www.arvanitaki.gr
Δήμητρα Γαλάνη Επίσημη σελίδα της Δήμητρας Γαλάνη. Βιογραφία, δισκογραφία, φόρουμ, δισκογραφία, παιχνίδια, συνδέσεις http://www.galani.gr/
Σαββίνα Γιαννάτου Η επίσημη σελίδα της Σαββίνας Γιαννάτου. Νέα, δισκογραφία, φωτογραφίες, πληροφορίες.http://www.savinayannatou.com/gr/home.htm
Φοίβος Δεληβοριάς Σελίδα για τον Φοίβο Δεληβοριά. Mp3 νέων κυκλοφοριών, βιογραφικό, δημοσιεύσεις και επικοινωνία.http://www.foivosdelivorias.com/
Παντελής Θαλασσινός Η επίσημη σελίδα του Παντελή Θαλασσινού. Βιογραφία, δισκογραφία, φωτογραφίες και βίντεο, επικοινωνία, mp3.http://www.pandelisthalassinos.gr/
Αλκίνοος Ιωαννίδης Σελίδα για τον Αλκίνοο Ιωαννίδη, στα γαλλικά.http://perso.wanadoo.fr/ilios/musique/ioannidis.htm
Ελληνική σελίδα με δισκογραφία, νέα, στίχους, παρτιτούρες, φωτογραφικό υλικό κ.ά.http://aetos.it.teithe.gr/~karaman/
Γιάννης Κότσιρας Η επίσημη σελίδα του Γιάννη Κότσιρα. Βιογραφικό, δισκογραφία, φωτογραφίες του καλλιτέχνη και σχετικές συνδέσεις http://www.kotsiras.gr/
Μανόλης Λιδάκης Νέα, δισκογραφία, βιογραφία, φωτογραφίες και βίντεο του Μανώλη
Λιδάκη.http://www.manolislidakis.com/
Σωκράτης Μάλαμας Βιογραφία, εμφανίσεις, δισκογραφία, νέα, επικοινωνία, φωτογραφίες στη σελίδα του Σωκράτη Μάλαμα.http://listen.to/malamas
Νίκος Παπάζογλου Η επίσημη σελίδα του Νίκου Παπάζογλου. Βιογραφία, δισκογραφία, φωτογραφίες και επικοινωνία με τον καλλιτέχνη.http://www.nikospapazoglou.gr/
Μίλτος Πασχαλίδης Επίσημη σελίδα του Μιλτιάδη Πασχαλίδη. Βιογραφικό, δισκογραφία, φωτογραφίες και βίντεο, επικοινωνία, στίχοι, φόρουμ και νέα του καλλιτέχνη.http://www.geocities.com/miltos_pasxalidis/press.htm
Νίκος Πορτοκάλογλου Επίσημη σελίδα του Νίκου Πορτοκάλογλου. Βιογραφία, Δισκογραφία, νέα και επικοινωνία, φωτογραφίες και βίντεο, φόρουμ.http://www.nikosportokaloglou.gr/
Άλκηστις Πρωτοψάλτη Η επίσημη σελίδα της Άλκηστις Πρωτοψάλτη. Βιογραφικό και συνεργασίες, δισκογραφία, νέα και επικοινωνία.http://www.alkistisprotopsalti.gr/
Ελένη Τσαλιγοπούλου Σελίδα της Ελένης Τσαλιγοπούλου. Νέα, Βιογραφία, δισκογραφία, φωτογραφίες και επικοινωνία.http://www.elenitsaligopoulou.com/
Δισκογραφία - Πωλήσεις μουσικών ηχογραφήσεων
e-go.gr Προβολή και πώληση δίσκων έντεχνου ελληνικού τραγουδιού.http://www.e-go.gr/music/results_kukloforoun.jsp?catid=247&servid=&id=5&parent=2
musical.gr Προβολή και πώληση δίσκων έντεχνου ελληνικού τραγουδιού.http://www.musical.gr/disc_search.scr?gui_language=1&a_id=16&ar_co=3
blowup.gr Αναζήτηση δίσκων ελληνικής μουσικής για αγορά. Κατηγορία έντεχνο λαϊκό.http://www.blowup.gr/
megagarket.gr Προβολή και πώληση μουσικών δίσκων έντεχνης ελληνικής μουσικής από την megamarket.http://www.megamarket.gr/catalog/index.php?
cPath=80_289&osCsid=9ff28aa17f7d4cbe9dd643d2adb7e383
discobole.gr Πωλήσεις έντεχνων δίσκων από την discobole.http://www.discobole.gr/list.asp?catid=108&p=8&mv=K
www.shop21.gr Εμπορικός ιστότοπος για online παραγγελία CDs.
http://www.shop21.gr/category-cd.asp?lngDepartmentID=1218&MSCSID=42JN09V4TJKU9NJ1FR27C5QEK9PKFESA
www.studio52.gr Εμπορικός ιστότοπος για online παραγγελία CDs.
http://www.studio52.gr/catalog_gr.htm
Blow up - The music stores Ηλεκτρονικός κατάλογος με πωλήσεις μουσικών ηχογραφήσεων. Περιλαμβάνει πολλούς τίτλους σχετικά με το ρεμπέτικο.http://www.blowup.gr/browse.php?SCREEN=showlist&case=item&item=4&department=69
Saxon Music Store Έχουν αρκετές κυκλοφορίες CD με ρεμπέτικα, στις υποκατηγορίες Κλασικά, Σμυρναίικα, Απαγορευμένα, Σύγχρονοι εκτελεστές, και συλλογές.http://www.shops.gr/saxon/maincategory.asp?Category_Id=2
Βιβλία - παρτιτούρες
Βιβλία για το έντεχνο τραγούδιΠωλήσεις βιβλίων σχετικών με το έντεχνο από την Greek books.http://www.greekbooks.gr/books/Showbook.asp?aID=157&bookID=134818
Tabs.gr
Στη σελίδα υπάρχουν συνδέσεις, μέσω Greekbooks, σε ταμπλατούρες για το έντεχνο ελληνικό τραγούδι.
http://www.tabs.gr/
Πηγή: http://www.musicportal.gr/art_song_music/?lang=el
Προς το τέλος της δεκαετίας του 1950, όπου το λαϊκό τραγούδι είχε πλέον διαμορφωθεί και βάδιζε παράλληλα με το ελαφρό τραγούδι, δυο συνθέτες οι Μάνος Χατζιδάκις(Ξάνθη 1925 – Αθήνα 1994)
Ο Μάνος ΧατζιδάκιςΟ Μάνος Χατζιδάκις στο BroadwayΜάνος Χατζιδάκις – Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου «Είμ’ αϊτός χωρίς φτερά» [1961]. Τραγουδά ο Γρηγόρης ΜπιθικώτσηςΑπόσπασμα από την ταινία του Αλέκου Σακελάριου «Λατέρνα φτώχεια και φιλότιμο» (1955) σε μουσική Μάνου ΧατζιδάκιΜάνος Χατζιδάκις - Μιχάλης Κακογιάννης «Ο μήνας έχει δεκατρείς». Απόσπασμα από την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Στέλλα» (1955)Μάνος Χατζιδάκις «Κάπου υπάρχει η αγάπη μου». Απόσπασμα από την ταινία «Ραντεβού στην Κέρκυρα» [1960]. Τραγουδά η Νάνα ΜούσχουρηΜάνος Χατζιδάκις - Γιώργος Εμιρζάς «Ιλισός». Απόσπασμα από την ταινία του Νίκου Κούνδουρου «Ο δράκος» (1956)και Μίκης Θεοδωράκης (Χίος 1925) «Ο Μίκης Θεοδωράκης ενώ δίνει συνέντευξη στην ελληνική υπηρεσία του BBC το 1958»
«Ο Μίκης Θεοδωράκης το 1960» Μίκης Θεοδωράκης – Δημήτρης Χριστοδούλου «Είναι μεγάλος ο καημός» [1961]. Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης Μίκης Θεοδωράκης «Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ» και «Η Κοκκινιά» - Απόσπασμα από συναυλία στην Αθήνα το 1962. Τραγουδούν Γρηγόρης Μπιθικώτσης και Μαίρη Λίντα έχοντας πλέον ωριμάσει συνθετικά έκαναν αισθητή την παρουσία τους.
Κοινό τους χαρακτηριστικό ήταν ότι επηρεάζονταν από τη δυτική λόγια μουσική που είχαν και οι δυο σπουδάσει, αλλά και από τη λαϊκή μουσική, την οποία ερευνούσαν και προσάρμοζαν στις συνθέσεις τους. Η Μελίνα Μερκούρη και ο Μάνος Χατζιδάκις παρουσιάζουν τον «Κυρ Αντώνη» [1961] στο γαλλικό κοινό. Τραγουδά ο συνθέτης
Χαρακτηριστική ήταν η διάλεξη για το ρεμπέτικο τραγούδι, που έδωσε στην Αθήνα το 1949 ο Χατζιδάκις, τονίζοντας την σημαντική καλλιτεχνική ποιότητα των ρεμπέτικων τραγουδιών, τα οποία την εποχή εκείνη αποτελούσαν αντικείμενο περιφρόνησης από τους περισσότερους έλληνες διανοούμενους και καλλιτέχνες, όπως και από τη μεγαλύτερη μερίδα της κοινωνίας.
Οι δυο αυτοί συνθέτες για πρώτη φορά, παντρεύοντας τη δυτική με την ελληνική λαϊκή μουσική, μελοποίησαν όχι μόνο στίχους γραμμένους ειδικά για τον σκοπό αυτό, αλλά και ποιήματα καταξιωμένων ποιητών όπως των Γιώργου Σεφέρη «Ο Γιώργος Σεφέρης στην απονομή του Νόμπελ» Μίκης Θεοδωράκης – Γιώργος Σεφέρης «Τώρα που θα φύγεις» [1968]. Τραγουδά η Μαρία Φαραντούρη , Οδυσσέα Ελύτη «Ο Οδυσσέας Ελύτης» Μάνος Χατζιδάκις – Οδυσσέας Ελύτης «Με την πρώτη σταγόνα της βροχής» [1972]. Τραγουδά ο Δημήτρης Ψαριανός Μίκης Θεοδωράκης – Οδυσσέας Ελύτης «Μαρίνα» [1963]. Τραγουδά η Ντόρα Γιαννακοπούλου Μίκης Θεοδωράκης - Οδυσσέας Ελύτης «Της αγάπης αίματα» [1965]. Απόσπασμα από συναυλία στην Αθήνα το 1977. Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης Νίκου
Γκάτσου «Ο Μάνος Χατζιδάκις με τον Νίκο Γκάτσο» Μάνος Χατζιδάκις – Νίκος Γκάτσος «Μικρή Ραλλού» [1971]. Τραγουδά ο Μανόλης Μητσιάς Μίκης Θεοδωράκης – Νίκος Γκάτσος «Στράτα τη στράτα» [1964]. Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης Μάνος Χατζιδάκις - Νίκος Γκάτσος «Χάρτινο το φεγγαράκι» [1958]. Τραγουδά η Μελίνα Μερκούρη Τάσου Λειβαδίτη «Ο Τάσος Λειβαδίτης» Μίκης Θεοδωράκης – Τάσος Λειβαδίτης «Βρέχει στη φτωχογειτονιά» (1960]. Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης ,
Ιάκωβου Καμπανέλλη «Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης», Μάνος Χατζιδάκις – Ιάκωβος Καμπανέλλης «Στην ποταμιά σωπαίνει το κανόνι» [1960]. Τραγουδά ο Λάκης Παπάς Μίκης Θεοδωράκης – Ιάκωβος Καμπανέλλης «Στρώσε το στρώμα σου» [1963]. Τραγουδά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης Μίκης Θεοδωράκης - Ιάκωβος Καμπανέλλης «Άσμα ασμάτων» [1965]. Τραγουδά η Μαρία Φαραντούρη Γιάννη Ρίτσου «Ο Γιάννης Ρίτσος» Μίκης Θεοδωράκης - Γιάννης Ρίτσος «Επιτάφιος» [1958]. Τραγουδά η Μαρία Φαραντούρη κ.ά.
Εισήγαγαν έτσι μια νέα κοινωνική προβληματική στο ελληνικό τραγούδι, το οποίο μέχρι εκείνη τη στιγμή είχε ως κυρίαρχα θέματα τον έρωτα, τη διασκέδαση και το κρασί. Με δεδομένη τη μουσική ικανότητα των δυο συνθετών, τα τραγούδια αυτά έγιναν τόσο μεγάλες επιτυχίες, ώστε ο λόγος όλων αυτών των σημαντικών ποιητών, να φθάσει να τραγουδιέται από τα χείλη λαϊκών ανθρώπων στις ταβέρνες και τις γειτονιές.
Χαρακτηριστική ήταν η έκπληξη του Γιώργου Σεφέρη «Ο Γιώργος Σεφέρης παραλαμβάνει το βραβείο Νόμπελ» όταν, ερχόμενος στην Αθήνα από το Λονδίνο που υπηρετούσε ως πρέσβης, πήγε σε μια ταβέρνα με τον Θεοδωράκη, όπου άκουσε να τραγουδιέται από το σύνολο των θαμώνων «Η Άρνηση» (Στο Περιγιάλι το κρυφό) Μίκης Θεοδωράκης - Γιώργος Σεφέρης «Άρνηση» [1960]. Τραγουδά η Μαρία Φαραντούρη
Η απήχηση της μουσικής των Χατζιδάκι και Θεοδωράκη δεν περιορίσθηκε μόνο στα στενά ελληνικά όρια, αλλά έγινε διεθνής, με επιτυχίες που μεταφράστηκαν σε αρκετές γλώσσες και τραγουδήθηκαν παγκοσμίως. Ο λόγος γίνεται φυσικά, μεταξύ άλλων, για τον ιστορικό «Ζορμπά» του Μίκη Θεοδωράκη από την ομώνυμη ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη
Η σκηνή του τέλους από την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Αλέξης Ζορμπάς» [1964] σε μουσική Μίκη Θεοδωράκη και για τα θρυλικά «Παιδιά του Πειραιά» από την ταινία του Ζυλ Ντασσέν «Ποτέ την Κυριακή». «Η Μελίνα Μερκούρη στην ταινία «Ποτέ την Κυριακή» Μάνος Χατζιδάκις «Τα παιδιά του Πειραιά» - Απόσπασμα από την ταινία του Ζυλ Ντασσέν «Ποτέ την Κυριακή» [1961]
Έτσι διαμορφώθηκε ένα νέο είδος τραγουδιού το λεγόμενο «έντεχνο». Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1960, για να διαφοροποιήσει το συγκεκριμένο είδος τραγουδιού από τα υπόλοιπα.
Η νέα αυτή τάση ακολουθήθηκε και από πολλούς άλλους συνθέτες όπως:
Μίμης Πλέσσας (Αθήνα 1924) «Ο Μίμης Πλέσσας» «Ο Μίμης Πλέσσας ενώ διευθύνει» Μίμης Πλέσσας – Λευτέρης Παπαδόπουλος «Γέλαγε η Μαρία» [1969]. Τραγουδά ο Γιάννης Πουλόπουλος Μίμης Πλέσσας - Άκος Δασκαλόπουλος «Ζωγραφισμένα στο χαρτί». Απόσπασμα από την ταινία του Γιάννη Διαλιανίδη «Η Παριζιάνα» (1969)
Μαμαγκάκης Νίκος (Ρέθυμνο 1929) «Ο Νίκος Μαμαγκάκης» Νίκος Μαμαγκάκης - Γιώργος Ιωάννου «Όχι μαζί» [1982]. Τραγουδά η Ελευθερία Αρβανιτάκη
Κουγιουμτζής Σταύρος (Θεσσαλονίκη 1932) «Ο Σταύρος Κουγιουμτζής ενώ διευθύνει» Σταύρος Κουγιουμτζής – Κώστας Κινδύνης «Το κόκκινο φουστάνι» [1993]. Τραγουδά η Ελευθερία Αρβανιτάκη Σταύρος Κουγιουμτζής «Όταν ανθίζουν πασχαλιές» [1971]. Τραγουδά ο Γιώργος Νταλάρας. Στο πιάνο τον συνοδεύει ο συνθέτης
Λουκιανός Κηλαηδόνης (Αθήνα 1934) «Ο Λουκιανός Κηλαηδόνης» Λουκιανός Κηλαηδόνης «Προς νέο συνθέτη» [1978]. Τραγουδά ο συνθέτης Λουκιανός Κηλαηδόνης «Προς κατεδάφιση». Απόσπασμα από συναυλία στο Ηρώδειο με ένα από τα σχετικά άγνωστα τραγούδια του συνθέτη
Δήμος Μούτσης (Πειραιάς 1938) «Ο Δήμος Μούτσης» Δήμος Μούτσης – Μάνος Ελευθερίου «Στη Σμύρνη και στο Αϊβαλί» [1972]. Τραγουδά ο Δημήτρης Μητροπάνος Δήμος Μούτσης - Κώστας Τριπολίτης «Δεν λες κουβέντα» [1981]. Απόσπασμα από συναυλία στην Αθήνα την δεκαετία του 1980. Τραγουδά ο Μανόλης Μητσιάς
Σταύρος Ξαρχάκος (Αθήνα 1939) «Ο Σταύρος Ξαρχάκος» Σταύρος Ξαρχάκος – Νίκος Γκάτσος «Γεια σου χαρά σου Βενετιά» [1974]. Τραγουδά ο Νίκος Ξυλούρης Σταύρος Ξαρχάκος – Κώστας Φέρρης «Έλα απόψε στου Θωμά» [1983]. Τραγουδά ο Κώστας Τσίγκος Σταύρος Ξαρχάκος - Αλέκος Σακελάριος «Υπομονή». Απόσπασμα από την ταινία «Μοντέρνα Σταχτοπούτα» [1965]. Τραγουδούν Γρηγόρης Μπιθικώτσης και Αλίκη Βουγιουκλάκη
Γιάννης Μαρκόπουλος (Ηράκλειο Κρήτης 1939) «Ο Γιάννης Μαρκόπουλος» Γιάννης Μαρκόπουλος – Διονύσιος Σολωμός «Άκρα του τάφου σιωπή» [1977]. Τραγουδά ο Νίκος Ξυλούρης Γιάννης Μαρκόπουλος και Διονύσιος Σολωμός «Πειρασμός». Απόσπασμα από συναυλία στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Τραγουδά ο Νίκος Ξυλούρης
Καραΐνδρου Ελένη (Τυχείο Δωρίδας 1941) «Η Ελένη Καραΐνδρου» Ελένη Καραΐνδρου – Κώστας Μύρης «Τα ελληνόπουλα» [1975]. Τραγουδά η Μαρία Φαραντούρη Απόσπασμα από την ταινία «Το βλέμμα του Οδυσσέα» σε σκηνοθεσία Θεόδωρου Αγγελόπουλου και μουσική Ελένης Καραΐνδρου [1995] Ελένη Καραΐνδρου «Ταξίδι στα Κύθηρα». Από την ομώνυμη ταινία του Θεόδωρου Αγγελόπουλου [1984]. Τραγουδά ο Γιώργος Νταλάρας
Κουρουπός Γιώργος (Αθήνα 1942) «Ο Γιώργος Κουρουπός» Γιώργος Κουρουπός – Ανδρέας Αγγελάκης «Νανούρισμα» [1985]. Τραγουδά η Σαβίνα Γιαννάτου
Διονύσης Σαββόπουλος (Θεσσαλονίκη 1944) «Ο Διονύσης Σαββόπουλος» Διονύσης Σαββόπουλος «Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη» [1969]. Τραγουδά ο συνθέτης Διονύσης Σαββόπουλος «Ας κρατήσουν οι χοροί» [1983]. Τραγουδά ο συνθέτης Διονύσης Σαββόπουλος «Η Ζωζώ» [1966]
Χατζηνάσιος Γιώργος (Θεσσαλονίκη 1944) «Ο Γιώργος Χατζηνάσιος» Χατζηνάσιος Γιώργος – Γιώργος Κανελλόπουλος «Τα γαλάζια σου γράμματα» [1976]. Τραγουδά η Δήμητρα Γαλάνη Γιώργος Χατζηνάσιος - Σέβη Τηλιακού «Μάθημα Σολφέζ». Πρόκειται για την ελληνική συμμετοχή στο διαγωνισμό Eurovision το 1977
Μάνος Λοΐζος (Αλεξάνδρεια 1947 – Μόσχα 1982) «Ο Μάνος Λοΐζος» Μάνος Λοΐζος - Λευτέρης Παπαδόπουλος «Δέκα παλικάρια» [1969]. Τραγουδά ο Γιώργος Νταλάρας Μάνος Λοΐζος «Το ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας». Απόσπασμα από την ταινία του Αλέξη Δαμιανού (1971)
Θάνος Μικρούτσικος (Πάτρα 1947) «Ο Θάνος Μικρούτσικος με τους τραγουδιστές Μανόλη Μητσιά και Γιάννη Κούτρα» Θάνος Μικρούτσικος – Νίκος Καββαδίας «Κούρο Σίβο» [1979]. Τραγουδά ο Γιάννης Κούτρας Θάνος Μικρούτσικος - Άλκης Αλκαίος «Ρόζα» [1996]. Τραγουδά ο Δημήτρης Μητροπάνος
Μπακιρτζής Αργύρης (Θεσσαλονίκη 1947) «Ο Αργύρης Μπακιρτζής και οι Χειμερινοί Κολυμβητές» Χειμερινοί κολυμβητές «Από το πάρκο στη Μυροβόλο» [1985]. Τραγουδά ο Αργύρης Μπακιρτζής
Σπανουδάκης Σταμάτης (Αθήνα 1948) «Ο Σταμάτης Σπανουδάκης συμπράττει με τη Βασιλική Φιλαρμονική ορχήστρα του Λονδίνου» Σταμάτης Σπανουδάκης «Τ’ άμαλο» [1987] – Τραγουδά η Ντόρη Σπανουδάκη Σταμάτης Σπανουδάκης «Μαρμαρωμένος Βασιλιάς» [1998]. Απόσπασμα από συναυλία στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού
Βαρδής Αντώνης (Αθήνα 1948) «Ο Αντώνης Βαρδής» Αντώνης Βαρδής «Ξημερώνει» [1980] – Τραγουδά η Χαρούλα Αλεξίου Αντώνης Βαρδής Σοφία Αργυροπούλου «Απόψε θέλω να πιω» - Τραγουδά η Χαρούλα Αλεξίου
Ανδριόπουλος Ηλίας (Ηλεία 1950) «Ο Ηλίας Ανδριόπουλος» Ηλίας Ανδριόπουλος - Μάνος Ελευθερίου «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες» [1978]. Τραγουδούν ο Αντώνης Καλογιάννης και η Άλκηστη Πρωτοψάλτη Τραγούδια του Ηλία Ανδριόπουλου. Τραγουδά η Άλκηστις Πρωτοψάλτη
Νίκος Ξυδάκης (Κάιρο 1952) «Ο Νίκος Ξυδάκης» Νίκος Ξυδάκης – Θοδωρής Γκόνης «Ιερά οδός» [2002]. Τραγουδά ο συνθέτης μαζί με την Ελευθερία Αρβανιτάκη Νίκος Ξυδάκης - Μανόλης Ρασούλης «Οι μάγκες δεν υπάρχουν πια» [1979]. Τραγουδούν ο Μανόλης Ρασούλης και η Σοφία Παπάζογλου
Νίκος Κυπουργός (Αθήνα 1952) «Ο Νίκος Κυπουργός» Νίκος Κυπουργός – Μαριανίνα Κριεζή «Λαέ της Λιλιπούπολης» [1981]. Τραγούδι από την ιστορική ραδιοφωνική εκπομπή «Λιλιπούπολη». Τραγουδά ο Σπύρος Σακκάς.
Αντύπας Νίκος (Αθήνα 1953) «Ο Νίκος Αντύπας» Νίκος Αντύπας - Λίνα Νικολακοπούλου «Δι ευχών» [1992]. Τραγουδά η Χάρις Αλεξίου Νίκος Αντύπας - Λίνα Νικολακοπούλου «Διθέσιο» [1997]. Τραγουδά η Άλκηστις Πρωτοψάλτη
Τσακνής Διονύσης (Καρδίτσα 1954) «Ο Διονύσης Τσακνής» Διονύση Τσακνή «Ταραντέλα» [1990]. Τραγουδά η Τάνια Τσανακλίδου Διονύσης Τσακνής - Μαριαννίνα Κριεζή «Φτιάξε καρδιά μου το δικό σου παραμύθι» [1996]. Τραγουδά ο συνθέτης
Σταμάτης Κραουνάκης (Αθήνα 1955) «Ο Σταμάτης Κραουνάκης» Σταμάτης Κραουνάκης – Λίνα Νικολακοπούλου «Τα λαϊκά» [1993]. Τραγουδά η Άλκηστις Πρωτοψάλτη
Μάλαμας Σωκράτης (Χαλκιδική 1957) «Ο Σωκράτης Μάλαμας» Σωκράτης Μάλαμας – Γιάννης Μελισσίδης «Μάντης» [2005]. Τραγουδά ο συνθέτης Σωκράτης Μάλαμας «Νεράιδα» [2002]. Τραγουδά ο συνθέτης
Ορφέας Περίδης (Αθήνα 1957) «Ο Ορφέας Περίδης με τη Μελίνα Κανά σε συναυλία» Ορφέας Περίδης «Φωτοβολίδα» [1993]. Τραγουδά ο συνθέτης Ορφέας Περίδης «Αλυσίδες» [1999]. Τραγουδά ο συνθέτης
Παντελής Θαλασσινός (Πειραιάς 1958) «Ο Παντελής Θαλασσινός» Παντελής Θαλασσινός – Τασούλα Θωμαΐδου «Αν μ’ αγαπάς θα σ’ αγαπώ» [2001]. Τραγουδάει ο συνθέτης Παντελής Θαλασσινός - Ηλίας Κατσούλης «Τα σμυρναίικα τραγούδια» [1996]. Τραγουδά ο Γιώργος Νταλάρας σε συναυλία στο Ηρώδειο
Ρεμπούτσικα Ευανθία (Κάτω Αχαΐα 1958) «Η Ευανθία Ρεμπούτσικα» Ευανθία Ρεμπούτσικα – Ελένη Ζιώγα «Εφτά ποτήρια» [1997]. Τραγουδά ο Γιάννης Κότσιρας Ευανθία Ρεμπόυτσικα - Ελένη Ζιώγα «Το τσιγάρο» [1997]. Τραγουδάει ο Γιάννης Κότσιρας
Παπακωνσταντίνου Θανάσης (Τύρναβος 1959) «Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου σε συναυλία» Θανάσης Παπακωνσταντίνου «Άστρο του πρωινού» [1995]. Τραγουδά ο Νίκος Παπάζογλου Θανάσης Παπακωνσταντίνου «Έρημα κορμιά» [1996]. Τραγουδά η Μελίνα Κανά
Ανδρέου Γιώργος (Σέρρες 1961) «Ο Γιώργος Ανδρέου μαζί με τον Χρήστο Θηβαίο στο εξώφυλλο του άλμπουμ Μυστήριο τρένο» Γιώργος Ανδρέου «Εγώ με την αγάπη μάλωσα» [2001] – Τραγουδά ο Μανόλης Λιδάκης Γιώργος Ανδρέου «Άβατο» [2006]. Τραγουδά ο Χρήστος Θηβαίος
Ιωαννίδης Αλκίνοος (Λευκωσία 1970) «Ο Αλκίνοος Ιωαννίδης σε συναυλία» Αλκίνοος Ιωαννίδης «Του έρωτα σημάδι» [1999]. Τραγουδά ο συνθέτης Αλκίνοος Ιωαννίδης «Όσα η αγάπη ονειρεύεται». Τραγουδά ο συνθέτης
Δεληβοριάς Φοίβος (Αθήνα 1973) «Ο Φοίβος Δεληβοριάς» Φοίβος Δεληβοριάς «Αυτή που περνάει» [2003]. Τραγουδάει ο συνθέτης Φοίβος Δεληβοριάς «Προορισμός» [2007]. Τραγουδά ο συνθέτης
Χατζηγιάννης Μιχάλης (Λευκωσία 1978) «Ο Μιχάλης Χατζηγιάννης» Μιχάλης Χατζηγιάννης – Νίκος Μωραΐτης «Όλα ή τίποτα» [2006]. Τραγουδά ο συνθέτης Μιχάλης Χατζηγιάννης - Λήδα Ρουμάνη «Πάρε με αγκαλιά και πάμε» [2004]. Τραγουδά η Ελευθερία
Αρβανιτάκη κ.ά.
Το έντεχνο τραγούδι, προσαρμοσμένο στις σύγχρονες ανάγκες, συνεχίζει να καλλιεργείται μέχρι σήμερα.
Έντεχνο τραγούδι
Music Heaven Σελίδα της music heaven. Αφορά μεταξύ άλλων και δίσκους έντεχνου τραγουδιού. Επίσης: δισκογραφία, νέα, παρτιτούρες, συζητήσεις, αγγελίες και χρήσιμες συνδέσεις.http://www.musicheaven.gr/html/
Τραγουδιστές / Συνθέτες
Χάρις Αλεξίου Επίσημη σελίδα της Χάρις Αλεξίου. Βιογραφικό, δισκογραφία, συνδέσεις, νέα και συναυλίες.http://www.alexiou.gr
Ελευθερία Αρβανιτάκη Η επίσημη σελίδα της Ελευθερίας Αρβανιτάκη. Βιογραφία, δισκογραφία, νέα και ΜΜΕ, φωτογραφίες και βίντεο, εμφανίσεις της τραγουδίστριας.http://www.arvanitaki.gr
Δήμητρα Γαλάνη Επίσημη σελίδα της Δήμητρας Γαλάνη. Βιογραφία, δισκογραφία, φόρουμ, δισκογραφία, παιχνίδια, συνδέσεις http://www.galani.gr/
Σαββίνα Γιαννάτου Η επίσημη σελίδα της Σαββίνας Γιαννάτου. Νέα, δισκογραφία, φωτογραφίες, πληροφορίες.http://www.savinayannatou.com/gr/home.htm
Φοίβος Δεληβοριάς Σελίδα για τον Φοίβο Δεληβοριά. Mp3 νέων κυκλοφοριών, βιογραφικό, δημοσιεύσεις και επικοινωνία.http://www.foivosdelivorias.com/
Παντελής Θαλασσινός Η επίσημη σελίδα του Παντελή Θαλασσινού. Βιογραφία, δισκογραφία, φωτογραφίες και βίντεο, επικοινωνία, mp3.http://www.pandelisthalassinos.gr/
Αλκίνοος Ιωαννίδης Σελίδα για τον Αλκίνοο Ιωαννίδη, στα γαλλικά.http://perso.wanadoo.fr/ilios/musique/ioannidis.htm
Ελληνική σελίδα με δισκογραφία, νέα, στίχους, παρτιτούρες, φωτογραφικό υλικό κ.ά.http://aetos.it.teithe.gr/~karaman/
Γιάννης Κότσιρας Η επίσημη σελίδα του Γιάννη Κότσιρα. Βιογραφικό, δισκογραφία, φωτογραφίες του καλλιτέχνη και σχετικές συνδέσεις http://www.kotsiras.gr/
Μανόλης Λιδάκης Νέα, δισκογραφία, βιογραφία, φωτογραφίες και βίντεο του Μανώλη
Λιδάκη.http://www.manolislidakis.com/
Σωκράτης Μάλαμας Βιογραφία, εμφανίσεις, δισκογραφία, νέα, επικοινωνία, φωτογραφίες στη σελίδα του Σωκράτη Μάλαμα.http://listen.to/malamas
Νίκος Παπάζογλου Η επίσημη σελίδα του Νίκου Παπάζογλου. Βιογραφία, δισκογραφία, φωτογραφίες και επικοινωνία με τον καλλιτέχνη.http://www.nikospapazoglou.gr/
Μίλτος Πασχαλίδης Επίσημη σελίδα του Μιλτιάδη Πασχαλίδη. Βιογραφικό, δισκογραφία, φωτογραφίες και βίντεο, επικοινωνία, στίχοι, φόρουμ και νέα του καλλιτέχνη.http://www.geocities.com/miltos_pasxalidis/press.htm
Νίκος Πορτοκάλογλου Επίσημη σελίδα του Νίκου Πορτοκάλογλου. Βιογραφία, Δισκογραφία, νέα και επικοινωνία, φωτογραφίες και βίντεο, φόρουμ.http://www.nikosportokaloglou.gr/
Άλκηστις Πρωτοψάλτη Η επίσημη σελίδα της Άλκηστις Πρωτοψάλτη. Βιογραφικό και συνεργασίες, δισκογραφία, νέα και επικοινωνία.http://www.alkistisprotopsalti.gr/
Ελένη Τσαλιγοπούλου Σελίδα της Ελένης Τσαλιγοπούλου. Νέα, Βιογραφία, δισκογραφία, φωτογραφίες και επικοινωνία.http://www.elenitsaligopoulou.com/
Δισκογραφία - Πωλήσεις μουσικών ηχογραφήσεων
e-go.gr Προβολή και πώληση δίσκων έντεχνου ελληνικού τραγουδιού.http://www.e-go.gr/music/results_kukloforoun.jsp?catid=247&servid=&id=5&parent=2
musical.gr Προβολή και πώληση δίσκων έντεχνου ελληνικού τραγουδιού.http://www.musical.gr/disc_search.scr?gui_language=1&a_id=16&ar_co=3
blowup.gr Αναζήτηση δίσκων ελληνικής μουσικής για αγορά. Κατηγορία έντεχνο λαϊκό.http://www.blowup.gr/
megagarket.gr Προβολή και πώληση μουσικών δίσκων έντεχνης ελληνικής μουσικής από την megamarket.http://www.megamarket.gr/catalog/index.php?
cPath=80_289&osCsid=9ff28aa17f7d4cbe9dd643d2adb7e383
discobole.gr Πωλήσεις έντεχνων δίσκων από την discobole.http://www.discobole.gr/list.asp?catid=108&p=8&mv=K
www.shop21.gr Εμπορικός ιστότοπος για online παραγγελία CDs.
http://www.shop21.gr/category-cd.asp?lngDepartmentID=1218&MSCSID=42JN09V4TJKU9NJ1FR27C5QEK9PKFESA
www.studio52.gr Εμπορικός ιστότοπος για online παραγγελία CDs.
http://www.studio52.gr/catalog_gr.htm
Blow up - The music stores Ηλεκτρονικός κατάλογος με πωλήσεις μουσικών ηχογραφήσεων. Περιλαμβάνει πολλούς τίτλους σχετικά με το ρεμπέτικο.http://www.blowup.gr/browse.php?SCREEN=showlist&case=item&item=4&department=69
Saxon Music Store Έχουν αρκετές κυκλοφορίες CD με ρεμπέτικα, στις υποκατηγορίες Κλασικά, Σμυρναίικα, Απαγορευμένα, Σύγχρονοι εκτελεστές, και συλλογές.http://www.shops.gr/saxon/maincategory.asp?Category_Id=2
Βιβλία - παρτιτούρες
Βιβλία για το έντεχνο τραγούδιΠωλήσεις βιβλίων σχετικών με το έντεχνο από την Greek books.http://www.greekbooks.gr/books/Showbook.asp?aID=157&bookID=134818
Tabs.gr
Στη σελίδα υπάρχουν συνδέσεις, μέσω Greekbooks, σε ταμπλατούρες για το έντεχνο ελληνικό τραγούδι.
http://www.tabs.gr/
Πηγή: http://www.musicportal.gr/art_song_music/?lang=el
Τετάρτη 12 Νοεμβρίου 2008
Οι Οξυρρύγχειοι Πάπυροι
Τα παρακάτω είναι αποσπάσματα αλληλογραφίας του Ρωμαίου συγκλητικού Μενένιου Άπιου , στον φίλο του Ατίλιο Νάβιο , ο οποίος τον διαδέχεται στην διακυβέρνηση της Αχαίας και τον συμβουλεύει για το πώς μπορεί να χειριστεί τους Έλληνες.
Οι πάπυροι βρέθηκαν στην τοποθεσία Οξύρρυγχος , εξ ου και το όνομα του τίτλου.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΠΡΩΤΟ
… κερδίσαμε αγαπημένε Ατίλιε τον κόσμο με τις λεγεώνες μας , αλλα θα μπορέσουμε να τον κρατήσουμε μονάχα με την πολιτική τάξη που θα του προσφέρουμε.
Διώξαμε τον πόλεμο στις παρυφές της γης . Από τον Περσικό κόλπο , ως την Μαυριτανία και από την γη των Αιθιόπων ως την Καληδονία , αδιατάρακτη βασιλεύει η ρωμαϊκή ειρήνη.Δύσκολο φαίνεται να εξηγήσει κανείς , πως μια πόλη έφτασε να κυβερνά την οικουμένη. Μέσα στους λόγους όμως που θα αναφέρονταν για μια τέτοια εξήγηση θα έπρεπε πρώτος να ηταν ετούτος :
Καταλάβαμε καθαρά και έγκαιρα πως υποτάσσοντας ξένους λαούς αναλαμβάνουμε μιαν ευθύνη για την ευημερία τους. Τούτη η συνείδηση της ευθύνης διακρίνει τους βαρβάρους κατακτητές από τους κοσμοκράτορες.
Μονάχα ο Αλέξανδρος πριν από μας είχε την συνείδηση τούτης της ευθύνης. Ευτυχώς για την δόξα της Ρώμης , πέθανε νέος , γιατι αλλιώς θα ήτανε οι Έλληνες σήμερα οι άρχοντες του κόσμου. Αλίμονο στους λαούς όταν τις προσπάθειές τους τις ενσαρκώνουν μονάχα σε μεμονωμένα άτομα που περνούν και όχι σε ανθρώπινες κοινότητες , σε θεσμούς που αντέχουν στην ροή των πραγμάτων και σηκώνουν άνετα τον όγκο των πολύχρονων έργων.
Έχουμε την σοφία να μην θέλουμε να είμαστε δυσβάσταχτοι εκμεταλλευτές των λαών που υποτάχτηκαν στην εξουσία μας.
… Αλλά δεν φτάνει να τους χαρίζουμε την ειρήνη και τάξη, γιατι αυτά είναι αρνητικά στοιχεία, είναι όροι, δεν αποτελούν την ουσία της ευδαιμονίας των ανθρώπων.… θα έπρεπε και της φιλοσοφίας και της ποίησης τα δώρα να σκορπούσαμε στις χώρες που κυβερνούμε.
Το μέγα όμως τούτο έργο είμαστε άξιοι να το κάνουμε μόνο στις δυτικές επαρχίες , γιατι εκεί που βρίσκεσαι εσύ , οι Έλληνες το επιτελούν ακόμη σήμερα καλύτερα από μας. Ας επαναλάβουμε και εμείς την δυσάρεστη ομολογία του Οράτιου Φλάκκου :Graecia capta , ferum victorem cepti , et artes intulit agresti Latio.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ
… Μάθε φίλτατέ μου Ατίλιε , πως όσοι θέλουν να είναι κοσμοκράτορες, πρέπει να έχουν νοοτροπία πατρικίων και όχι νοοτροπία ιππέων.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΡΙΤΟ
… Ο Έλληνας είναι πιο εγωιστής από εμάς και συνεπώς από όλα τα έθνη του κόσμου. Το άτομό του είναι «πάντων χρημάτων μέτρον» κατά το ρητό του Πρωταγόρα. Αδέσμευτο , αυθαίρετο και ατίθασο , αλλα και αληθινά ελεύθερο , ορθώνεται το «εγω» των Ελλήνων.
Χάρις σε αυτό σκεφθήκανε πηγαία, πρώτοι αυτοί , οσα εμείς αναγκαζόμαστε σήμερα να σκεφθούμε σύμφωνα με την σκέψη τους. Χάρις σε αυτό βλέπουν με τα μάτια τους και όχι με τα μάτια εκείνων που είδαν πριν από αυτούς. Χάρις σε αυτό η σχέση τους με το σύμπαν , με τα πράγματα και τους ανθρώπους δεν μπαγιατεύει , αλλα είναι πάντα νέα , δροσερή και το κάθε τι , χάρις σε αυτό το «εγω» αντιχτυπάει σαν πρωτοφανέρωτο στην ψυχή τους.
Είναι όμως και του καλού και του κακού πηγή τούτο το χάρισμα.Το ίδιο «εγω» που οικοδομεί τα ιδανικά πολιτικά συστήματα, αυτό διαλύει και τις πραγματικές πολιτείες των ανθρώπων.
Και ήρθανε καιροί όπου ο ελληνικός εγωισμός ξέχασε την τέχνη που οικοδομεί τους ιδανικούς κόσμους, αλλα δεν ξέχασε την τέχνη που γκρεμίζει τις πραγματικές πολιτείες.Και εμείς τους συναντήσαμε , καλέ Ατίλιε, σε τέτοιους καιρούς και γι αυτό η κρίση μας γι αυτούς συμβαίνει να είναι τόσο αυστηρή που κάποτε καταντά άδικη.
Αλλά και πώς να μην είναι ; Η μοίρα μας έταξε νομοθέτες του κόσμου και το ελληνικό άτομο περιφρονεί τον νόμο. Δεν παραδέχεται άλλη κρίση δικαίου παρά την ατομική του , που δυστυχώς στηρίζεται σε ατομικά κριτήρια.
Απορείς πως η πατρίδα των πιο μεγάλων νομοθετών , εχει τόση λίγη πίστη στον νόμο.
Και όμως από τέτοιες αντιθέσεις πλέκεται η ψυχή των ανθρώπων και η πορεία της ζωής των.
Σπάνια οι έλληνες πείθονται «τοις κείνων ρήμασι».
Πείθονται μόνο στα ρήματα τα δικά τους και η αλλάζουν τους νόμους κάθε λίγο ανάλογα με τα κέφια της στιγμής , η όταν δεν μπορούν να τους αλλάξουν , τους αντιμετωπίζουν σαν εχθρικές δυνάμεις και τότε μεταχειρίζονται εναντίον τους η τη βία η τον δόλο.
Α! πόσο την χαίρεται ο έλληνας την εύστροφη καταδολίευσή τους , τους σοφιστικούς διαλογισμούς που μεταβάλλουν τους νόμους σε ράκη!Ο έλληνας εχει την πιο αδύνατη μνήμη από μας, έχει λιγότερη συνέχεια στον πολιτικό του βίο. Είναι ανυπόμονος και κάθε λίγο , μόλις δυσκολέψουν λίγο τα πράγματα, αποφασίζει ριζικές μεταρρυθμίσεις.
Θες να σαγηνεύσεις την εκκλησία του δήμου σε μια πόλη ελληνική ;
Πες τους : «Σας υπόσχομαι αλλαγή» Πες τους : «Θα θεσπίσω νέους νόμους» Αυτό αρκεί.
Με αυτό χορταίνει η ανυπομονησία τους , το αψίκορο πάθος του.
Τι φαεινές συλλήψεις θα βρεις μέσα σε αυτά τα ελληνικά δημιουργήματα της ιδιοτροπίας της στιγμής! Εμείς δειλά-δειλά και μόνο με το χέρι του πραίτωρα τολμήσαμε , διολισθαίνοντας μέσα στους αιώνες να ξεφύγουμε από τους άκαμπτους κλοιούς της Δωδεκαδέλτου μας , και πάλι διατηρώντας όλους τους τύπους , όλα τα εξωτερικά περιβλήματα.
Τούτη η υποκρισία των μορφών , όταν η ουσία αλλάζει , δείχνει πόση είναι η ταπεινοφροσύνη μας μπρος σε κάθε τι που είναι θεσμός και έθος και παράδοση, πόσο το παρελθόν και η συνέχειά του βαραίνουν στην πορεία μας και πόσο δίκαια αντέχουμε αιώνες εκεί που οι έλληνες εκάμφθησαν σε δεκαετηρίδες.
… Μέσα στους πιο πολλούς έλληνες , άμα σκάψεις λίγο , θα βρεις ένα ισχνό υπερόπτη Κοριολανό , έναν άσημο εκδικητικό Αλκιβιάδη , ένα εγω μεγαλύτερο από την πατρίδα. Όχι βέβαια σε όλους , αλλιώς δεν θα υπήρχαν σήμερα πια ελληνικές πόλεις. Αλλα όποιος διοικεί , σαν κι εσένα , έναν λαό, πρέπει να γνωρίζει τις άρχουσες ροπές , που δεν φτάνουν βέβαια ως την φανερή ακρότητα του ωραίου αθηναίου η του δικού μας Γάιου Μάρκου , αλλα τείνουν προς τα εκεί. Οι πολλοί , από χίλιους δυο λόγους, γιατι είναι πιο μικροί και πιο αδύνατοι, σταματούν μεσοδρομίς. Μα και μ' αυτούς , το κακό γίνεται.
… Οι έλληνες λίγα πράγματα σέβονται και σπάνια όλοι τους τα ίδια. Και προς καλού και προς κακού στέκουν επάνω από τα πράγματα. Για να κρίνουν αν ένας νόμος είναι δίκαιος , θα τον μετρήσουν με το μέτρο της προσωπικής τους περίπτωσης ακόμα κι όταν υπεύθυνα τον κρίνουν στην εκκλησία η στο δικαστήριο.
Ο έλληνας ζητεί από τον νόμο δικαιοσύνη για την δική του προσωπική περίπτωση. Εάν τύχει και ο νόμος , δίκαιος στην ολότητά του και δεν ταιριάζει σε λίγες περιπτώσεις όπως η δική του , δεν μπορεί αυτό να το παραδεχτεί.
Και εν τούτοις τετρακόσια χρόνια τώρα το διακήρυξε ο μεγάλος τους Πλάτων , πως τέτοια είναι η μοίρα και η φύση των νόμων , πως άλλο νόμος και άλλο δικαιοσύνη. Το διακήρυξε αυτό και ο Σταγειρίτης, χωρίζοντας το δίκαιο από το επιεικές. Δεν δέχεται να θυσιάσει την δική του περίπτωση , το δικό του εγώ σε έναν νόμο σκόπιμο και δίκαιο στην γενικότητά του.
Έτσι είναι πολλοί στις πόλεις που τώρα πρόκειται να διοικήσεις .
Έτσι διαφορετικοί , αν όχι από μας , όμως από τους πατέρες μας , που θεμελίωσαν το μεγαλείο της παλιάς , της αληθινής μας δημοκρατίας.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ
… Όσο περνούν οι αιώνες , τόσο εμείς και οι λαοί που κυβερνούμε γινόμαστε περισσότερο
ατομιστές , ως που μια μέρα να μαραθούμε όλοι μαζί μέσα στην μόνωση των μικρών μας εαυτών. Νομίζω ότι οι έλληνες επάνω στους οποίους εσύ τώρα άρχεις είναι πρωτοπόροι σε αυτόν τον θανάσιμο κατήφορο.
Δεν σου έκανε κιόλας εντύπωση καλέ μου Νάβιε , η αδιαφορία του έλληνα για τον συμπολίτη του; Όχι πως δεν θα του δανείσει μια χύτρα να μαγειρέψει , όχι πως αν τύχει μια αρρώστια δεν θα τον γιατροπορέψει , όχι πως δεν του αρέσει να ανακατεύεται στις δουλειές του γείτονα , για να του δείξει μάλιστα την αξιοσύνη του και την υπεροχή του , βοηθά ο έλληνας περισσότερο από κάθε άλλον.
Βοηθά και τον ξένο πρόθυμα , με την ιδέα μάλιστα , που χάρις στους μεγάλους στωικούς , πάντα τον κατέχει , μιας πανανθρώπινης κοινωνίας. Του αρέσει να δίνει στον ασθενέστερο , στον αβοήθητο. Είναι κι αυτό ένας τρόπος υπεροχής…
Λέγοντας πως ο έλληνας αδιαφορεί για τον πλησίον του , κάτι άλλο θέλω να πω, αλλα μου πέφτει δύσκολο να σου το εξηγήσω. Θα αρχίσω με παραδείγματα, που αν προσέξεις , ανάλογα θα δεις και εσύ ο ίδιος πολλά με τα μάτια σου.
Ακόμη υπάρχουν ποιητές πολλοί και τεχνίτες στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Πλησίασέ τους καθώς είναι χρέος σου και πες μου αν άκουσες κανέναν από αυτούς ποτέ να επαινεί τον ομότεχνό του. Δεν χάνει τον καιρό του σε επαίνους ο έλληνας. Δεν χαίρεται τον έπαινο.
Χαίρεται όμως τον ψόγο και γι αυτόν πάντα βρίσκει καιρό. Για την κατανόηση , την αληθινή, αυτήν που βγαίνει από την συμπάθεια γι αυτό που κατανοείς , δεν θέλει τίποτε να θυσιάσει. Το κίνητρο της δικαιοσύνης δεν τον κινεί για να επαινέσει ότι αξίζει τον έπαινο.
Όχι πως δεν θα ήθελε να είναι δίκαιος , αλλα δεν αντιλαμβάνεται καν την αδικία που κάνει στον άλλο. Θαυμάζει ότι είναι ο δικός του κόσμος. Κάθε άλλον τον υποτιμά !
Όταν ένας πολίτης άξιος , δεν αναγνωρίζεται κατά την αξία του , λέει ο έλληνας: αφού δεν αναγνωρίζομαι εγώ ο αξιώτερός του , τι πειράζει αν και αυτός δεν αναγνωρίζεται; Ο εγωκεντρισμός αφαιρεί από τον έλληνα την δυνατότητα να είναι δίκαιος.
…Μόνον όταν δημιουργηθούν συμφέροντα που συμβαίνει να είναι κοινά σε πολλά άτομα μαζί , βλέπεις την συναδέλφωση και την αλληλεγγύη.Στον κάθε έλληνα τα ιδανικά είναι ατομικά. Γι αυτό οι πολιτικές των φατρίες είναι φατρίες συμφερόντων, και το ιδανικό του κάθε ηγέτη είναι ο εαυτός του.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΠΕΜΠΤΟ
…Νάβιε , ο Κάτων από καιρό έχει πεθάνει και πέθανε μαζί του και η παλιά μας δημοκρατία. Τώρα βαδίζουμε κι εμείς τον δρόμο των ελλήνων ως που και οι δικοί μας εγωισμοί κάθε μέρα ωμότεροι και βιαιότεροι να σκεπάσουν με την πλημμυρίδα τους την Σύγκλητο και την αγορά και ολόκληρη την αθάνατη πόλη.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΕΚΤΟ
Εδώ και δυο εβδομάδες σου έγραφα για το φυγόκεντρο εγωισμό των ελλήνων. Δεν θυμάμαι όμως αν σου έγραψα το χειρότερο.
Κινημένος από την ίδια εγωπάθεια , την ρίζα αυτή του κάθε ελληνικού κακού (ας βοηθήσουν οι θεοί να μην γίνει και των δικών μας δεινών η μολυσμένη πηγή) , ο έλληνας σε συχωράει στον συμπολίτη του καμία προκοπή. Όποιον τον ξεπεράσει , ο έλληνας τον φθονεί με πάθος και αν είναι στο χέρι του να τον γκρεμίσει από εκεί που ανέβηκε θα το κάνει.
Μα το πιο σπουδαίο , για να καταλάβεις τον έλληνα , είναι να σπουδάσεις τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνει τον φθόνο του, τον τρόπο που εφηύρε για να γκρεμίζει καλύτερα. Είναι ένας τρόπος πιο κομψός από το δικό μας γέννημα σοφιστικής ευστροφίας και διανοητικής δεξιοτεχνίας.
Δεν του αρέσει η χοντροκομμένη δολοφονία στους διαδρόμους του παλατιού , αλλα η λεπτοκαμωμένη συκοφαντία, ένα είδος αναίμακτου , ηθικού φόνου, ενός φόνου διακριτικότερου και εντελέστερου, που αφήνει του δολοφονημένου την σάρκα σχεδόν ανέπαφη , να περιφέρει την ατίμωση και την γύμνια της στους δρόμους και στις πλατείες.
Γιατι και την συκοφαντία, αγαπητέ μου, την έχουν αναγάγει σε τέχνη οι θαυμάσιοι, οι φιλότεχνοι έλληνες , οι πρώτοι δημιουργοί του καλού και του κακού λόγου.
Το να επινοήσεις ένα ψέμα για κάποιον και να το διαλαλήσεις , αυτό είναι κοινότυπο και άτεχνο. Σε πιάνει ο άλλος από το αυτί και σε αποδείχνει εύκολα συκοφάντη και σε εξευτελίζει.
Η τέχνη είναι να συκοφαντείς χωρίς να ενσωματώνεις πουθενά ολόκληρη την συκοφαντία, μονο να την αφήνεις να την συνάγουν οι άλλοι από τα συμφραζόμενα και έτσι ασυνείδητα να υποβάλλεται σε όποιον την ακούει.
Η τέχνη είναι να βρίσκεις τον διφορούμενο λόγο , που άμα σε ρωτήσουν γιατι τον είπες , να μπορείς να πεις πως τον είπες με την καλή σημασία, και πάλι εκείνος που τον ακούει να αισθάνεται πως πρέπει να τον εννοήσει με την κακή του σημασία.
…. Αυτό είναι το αγχέμαχο όπλο με το οποίο πολεμάει ο έλληνας τον έλληνα , ο ηγέτης τον ηγέτη , ο φιλόσοφος τον φιλόσοφο , ο ποιητής τον ποιητή αλλα και ο ανάξιος τον άξιο , ο ουσιαστικά αδύνατος τον ουσιαστικά δυνατό..
... και ξένος , θα δοκιμάσεις την αιχμή τούτου του όπλου κι εσύ όπως την δοκίμασα κι εγώ.Θα απορήσεις σε τι κοινωνική περιωπή βάζουν οι έλληνες τους δεξιοτέχνες της συκοφαντίας , πως τους φοβούνται οι πολλοί και αγαθοί , και πως τους υπολήπτονται οι χρησμοθήρες και πως γλυκομίλητα τους χαιρετούν όταν τους συναντούν στις στοές και στην αγορά.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΕΒΔΟΜΟ
…Το ανυπότακτο σε κάθε πειθαρχία , η περιφρόνηση των άλλων και ο φθόνος , η αρρωστημένη διόγκωση της ατομικότητας σπρώχνουν σχεδόν τον Έλληνα να θεωρεί τον εαυτό του πρώτο ανάμεσα στους άλλους.Αδιαφορώντας για όλους και για όλα , παραβλέποντας ότι γίνηκε πριν και ότι γίνεται γύρω του , αρχίζει κάθε φορά από την αρχή και δεν αμφιβάλλει πως πορεύεται πρώτος τον δρόμο το σωστό.
Ταλαιπωρεί από αιώνες την ελληνική ζωή η υπέρμετρη εμπιστοσύνη του έλληνα στην προσωπική του γνώμη και στις προσωπικές του δυνατότητες.Παρά να υποβάλει τη σκέψη του στην βάσανο μιας ομαδικής συζήτησης , προτιμάει να ριψοκινδυνεύει με μόνες τις προσωπικές του δυνάμεις.
Πρόσεξε τις συσκέψεις των ηγετών των πολιτικών μερίδων τους με τους δήθεν φίλους των και θα δεις ότι οι περισσότερες είναι προσχήματα. Ο ηγέτης λεει την γνώμη του , βελτιώνει την διατύπωσή της με τις πολλές επαναλήψεις , χωρίς ούτε να περιμένει , ούτε να θέλει καμία αντιγνωμία.
Και οι φίλοι του το ξέρουν καλά αυτό και συχνάζουν σε αυτές τις συσκέψεις η για να μάθουν τα νέα της ημέρας η για να βρουν ευκαιρία να κολακέψουν τον ηγέτη.
Το αποτέλεσμα είναι ότι ο έλληνας πολιτικός ανακυκλώνεται μόνος του μέσα στις δικές του σκέψεις , γιατι πιστεύει πως αυτές αρκούν για το έργο του , η το χειρότερο γιατι η χρησιμοποίηση και των άλλων στην εκτέλεσή του , θα περιόριζε την κυριότητά του επάνω στο έργο , θα το έκανε περισσότερο τέλειο , αλλα λιγότερο δικό του , και εκείνο που προέχει για τον έλληνα δεν είναι το πρώτο , αλλα το δεύτερο.
Ετσι σε πρώτη μοίρα έρχεται η τιμή του και σε δεύτερη η αξία του έργου. Αυτή είναι η αδυναμία του πολιτικού ήθους που θα παρατηρήσεις στους έλληνες δημόσιους άνδρες , που κατά τα άλλα είναι και πιο υψηλόφρονες και πιο αδέκαστοι και σχεδόν πιο φτωχοί από τους σύγχρονους δικούς μας.
Οι παλιοί όμως ρωμαίοι , αυτοί κατείχαν την αρετή της μετριοφροσύνης που απουσιάζει και απουσίασε πάντα από την ελληνική πολιτική ζωή και γι' αυτό τότε κατορθώσανε , αν και σε τόσα καθυστερημένοι , να πάρουν την κοσμοκρατορία από τα χέρια των ελλήνων.
Γιατί βλέπεις , τούτη η μοιραία για την τύχη των ελλήνων εγωπάθεια φέρνει και ένα άλλο χειρότερο δεινό : Όπου βασιλεύει , τα έργα σχεδιάζονται πάντα μέσα στα στενά όρια της ατομικότητας, σύντομα και βιαστικά, για να συντελεστούν όλα , πριν το πρόσωπο εκλείψει. Η πολιτική όμως που θεμελιώνει τις μεγάλες πολιτείες
Δε σηκώνει ούτε βιασύνη , ούτε συντομία. Σχεδιάζεται σε έκταση αιώνων. Δεν προσδένεται σε άτομα, αλλα σε ομάδες προσώπων , σε διαδοχικές γενιές.
Στην εκτύλιξή της εξαφανίζεται το εφήμερο άτομο και παίρνουν την πρώτη θέση , διαρκέστερες υποστάσεις , λαοί , οικογένειες ,πολιτικές μερίδες , η κοινωνικές τάξεις. Τα εδραία πολιτικά έργα μεσα στην ιστορία είναι υπέρ προσωπικά . Και δυστυχώς , οι έλληνες μονο σε προσωπικά έργα επιδίδονται με ζήλο. Γι αυτό η δεν φτάνουν ως την τελείωση ενός άξιου πολιτικού έργου , η όταν φτάσουν , φέρνει μέσα του το έργο του το ίδιο το σπέρμα της φθοράς.
Και αυτό είναι δίκαιο. Γιατί σκοπός των ελλήνων είναι η πρόσκαιρη λάμψη του πρόσκαιρου ατόμου , όχι η μόνιμη απρόσωπη ευόδωση του ιδίου του έργου. Έπρεπε εξαιρετικά ευνοϊκές περιστάσεις να συντρέξουν με την μεγαλοφυία του Αλέξανδρου του Μακεδόνα για να αποκτήσουν για λίγα χρόνια οι έλληνες μια κυρίαρχη πολιτική θέση στην οικουμένη.
Αλλα και εκεί το έργο , στηριγμένο σε ένα πρόσωπο , όχι σε μιαν κοινότητα ανθρώπων , ούτε σε μία πολύχρονη παράδοση , μόλις εξαφανίστηκε ο δημιουργός του , διαλύθηκε μέσα σε χέρια των ιδίων εκείνων ανθρώπων που όταν ο Αλέξανδρος ζούσε , στάθηκαν οι απαραίτητοι συντελεστές του. Αλλα το έργο , βλέπεις , δεν ήταν δικό τους. Δεν τους είχε κάνει ο αυταρχικός ηγέτης κοινωνούς στην τιμή του έργου , αλλα θήτες του γιγάντιου εγωισμού του.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΟΓΔΟΟ
Ποτέ , μα ποτέ δεν θέλησα να σου πω ότι λείπει η πολιτική σκέψη από την Ελλάδα. Απεναντίας πιστεύω πως αφθονεί, περισσότερο μάλιστα απ' όσο φαντάζεται όποιος βλέπει τα πράγματα από έξω. Μόνο που δεν μας είναι αισθητή η παρουσία της , γιατι οι άνδρες που την κατέχουν φθείρονται ο ένας από τον άλλον σε μιαν αδιάκοπη πεισματική και το πιο συχνά , μάταιη σύγκρουση.
Εάν λείπει κάτι των ελλήνων πολιτικών, δεν είναι ούτε η δύναμη της σκέψης , ούτε η αγωνιστική διάθεση. Στο χαρακτήρα , στο ήθος φωλιάζει η αρρώστια.
Φωλιάζει στην άρνησή τους να δεχθούν να εξαφανίσουν το άτομό τους για την ευόδωση ενός ομαδικού έργου. Δεν κρίνουν ποτέ με δικαιοσύνη το συναγωνιστή τους και γι αυτό δεν υποτάσσονται ποτέ στην υπεροχή του.
Δεν έχουν την υπομονή μέσα στον κύκλο των ισοτίμων , να περιμένουν με την τάξη του κλήρου η της ηλικίας την σειρά τους. Ετσι διασπαθίζοντας την δύναμη του και τις αρετές του κατάντησε ο λαός με την υψηλότερη και πλουσιότερη στην θεωρία πολιτική σκέψη, να μείνει τόσο πίσω από μας στις πρακτικές πολιτικές του επιδόσεις.
… τα δεινά , όσα υποφέρανε ως τα σήμερα οι έλληνες , μα θαρρώ και όσα θα υποφέρουν στο μέλλον , μια έχουν κύρια και πρώτη πηγή, την φιλοπρωτία , την νόμιμη θυγατέρα του τρομερού των εγωισμού.
Μου γράφεις πως αυτό συμβαίνει και αλλού και προ παντός σε μας. Η διαφορά καλέ μου φίλε , έγκειται στο μέτρο και στην ένταση της φιλοπρωτίας .
Βέβαια και εμείς σήμερα δεν υστερούμε . Αλλα την εποχή που θεμελιώνονταν το μεγαλείο της Ρώμης δεν είχαν υπερβεί οι δικοί μας το πρεπούμενο μέτρο. Υποτάσσονταν στον κοινό νόμο και στους γενικούς σκοπούς της πολιτείας , ενώ οι έλληνες το ξεπέρασαν πριν προφτάσουν να στεριώσουν την δύναμή τους στην οικουμένη.
Όσο όμως αυστηρότερος και αν θέλω να είμαι , καθώς είναι χρέος μου, για μας τους ρωμαίους , δεν ξέρω αν μεταξύ των ρωμαίων , και σήμερα ακόμα , υπάρχουν τόσο φανατικοί και αδίστακτοι στο κυνήγημα των τιμών , όσοι υπήρξανε μεταξύ των ελλήνων στους ενδοξότερους τους αιώνες.
Μήπως υπερβάλω καλέ μου φίλε ; Μήπως βλέπω το θαυμαστό γένος των ελλήνων με τα μάτια της γεροντικής κακίας ; μα είναι χρόνια τώρα που με το λυχνάρι και με του ήλιου το φως διαβάζω Αριστοφάνη , Δημοσθένη , Ευριπίδη , Θεόφραστο , Επίκουρο , Ζήνωνα , Χρύσιππο και όλο και βεβαιώνομαι περισσότερο πως δεν είμαι μόνος στον τρόπο που τους κρίνω.
Όχι φίλε μου , Δε βλέπω πως είμαι άδικος όταν λέγω πως πρόθεσή τους συνήθως δεν είναι να ξεπεράσουν σε αξιότητα η και σε καλή φήμη τον αντίπαλό τους , αλλα να τον κατεβάσουν στα μάτια του κόσμου κάτω από την δική τους θέση , όποια κι αν είναι. Την αρχαία «ύβριν» των την κατεβάσανε στο χαμηλότερο επίπεδο. Κάποτε με τούτη την ισοπέδωση προς τα κάτω νομίζουν ότι επαναφέρουν το πολίτευμά τους στην ορθή του βάση.
Μάταια ξεχώρισε ο μεγάλος Σταγειρίτης την «δημοκρατία» (Σ.Μ. οχλοκρατία) από την «πολιτεία» (Σ.Μ. ορθή δημοκρατία). Η θέλησή τους για ισότητα , άμα την αναλύσεις , θα δεις ότι δεν απορρέει από την αγάπη της δικαιοσύνης , αλλα από τον φθόνο της υπέρτερης αξίας.
«Μια που εγώ , λεει ο έλληνας, δεν είμαι άξιος να ανέβω ψηλότερα από σένα , τότε τουλάχιστον και εσύ να μην ανεβείς από μένα ψηλότερα.
Συμβιβάζομαι με την ισότητα».
Συμβιβάζεται με την ισότητα ο έλληνας , γιατι τι άλλο είναι παρά συμβιβασμός να πιστεύεις ανομολόγητα πως αξίζεις την πρώτη θέση και να δέχεσαι μία ίση με των άλλων ! Μέσα του λοιπόν δεν αδικεί τόσο ο έλληνας , όσο πλανάται. Γεννήθηκε με την ψευδαίσθηση της υπεροχής .
Και ύστερα θα συναντήσεις και μεταξύ των ελλήνων την άλλη ψευδαίσθηση που τους κάνει να υπερτιμούνε την μία αρετή που έχουν και να υποτιμούν τις άλλες που τους λείπουν.Είδα δειλούς που φαντάζονταν πως μπορούν να ξεπεράσουν όλους μονάχα με την εξυπνάδα τους και ανδρείους που πίστευαν πως φτάνει για να ξεπεράσουν όλους η ανδρεία τους. Είδα έξυπνους που φαντάζονταν ότι δεν χρειάζεται να γίνουν πρώτοι , ούτε η επιστήμη , ούτε η αρετή.
Είδα κάτι σοφούς που θελαν να σταθούν επάνω από τους έξυπνους και από τους ανδρείους με μόνη την επιστήμη και την σοφία. Πόσο αλήθεια άμαθοι της ζωής μπορεί να είναι αυτοί οι αφεντάδες της γνώσης! Τι κακό μας έκανε αυτός ο Πλάτωνας ! Πόσους δολοπλόκους πήρε στο λαιμό του που νομίσανε πως είναι «άνδρες βασιλικοί» !
Μα είδα τέλος , αγαπητέ μου Νάβιε , και κάτι ενάρετους , που δεν το χώνευαν να μην είναι πρώτοι στην πολιτεία , αφού ηταν πρώτοι στην αρετή.
Και βέβαια δεν στασίαζαν όπως οι βάναυσοι και οι κακοί , αλλά αποσύρονταν σιωπηλοί και απογοητευμένοι στους αγρούς των , αφήνοντας τον δήμο στα χέρια των δημαγωγών και των συκοφαντών , η δηλητηριάζανε την ίδια τους την αρετή και τους ωραίους της λόγους με την πίκρα της αποτυχίας των , σαν οι ηγεσίες των πολιτειών να μην ήταν μοιραία υποταγμένες στις ιδιοτροπίες της τύχης και του χρόνου και σε λογής άλλους συνδυασμούς δυνάμεων που συνεχώς τις απομακρύνουν από την ιδεατή τους μορφή και τις παραδίνουν στα χέρια των ανάξιων η των μέτριων.
Τέτοια είναι τα πάθη και οι αδυναμίες που φθείρουν τους ηγέτες των ελληνικών πόλεων.Όσο για τους οπαδούς των ηγετών αυτών , έχουν και αυτοί την ιδιοτυπία τους στον μακάριο εκείνο τόπο.
Είναι οπαδοί, πραγματικοί οπαδοί , μόνο όσοι έχασαν οριστικά την ελπίδα να γίνουν και αυτοί ηγέτες.
Έτσι θα παρατηρήσεις ότι πιστοί οπαδοί είναι μόνο οι γεροντότεροι από τον ηγέτη τους.
Ελάχιστοι είναι οι οπαδοί από πίστη ιδεολογική η από πίστη στον ηγέτη. Οι πολλοί είναι πειθαναγκασμένοι από τα πράγματα , γιατι ατύχησαν , γιατι βαρέθηκαν η λιγοψύχησαν.
Γι αυτό είναι και όλοι προσωρινοί , άπιστοι , ενεδρεύοντες οπαδοί , ώσπου να περάσει η κακιά ώρα. Μα και αυτοί που μένουν και όσο μένουν οπαδοί , προσπαθούν συνεχώς να αναποδογυρίσουν την τάξη της ηγεσίας και να διευθύνουν αυτοί από το παρασκήνιο τον ηγέτη.
Γι αυτό και βλέπεις τόσο συχνά να είναι περιζήτητοι οι μέτριοι ηγέτες που προσφέρονται ευκολότερα στην παρασκηνιακή ηγεσία των οπαδών τους.
Σε πολλές περιπτώσεις δεν έχει σημασία να ξέρεις ποιος είναι ο ονομαστικός ηγέτης μιας πολιτικής μερίδας αλλά ποιοι εκ του αφανούς τον διευθύνουν. Βλέπεις είναι μερικοί άνθρωποι που δεν είναι προικισμένοι με τα χαρίσματα με τα οποία αποκτάς τα φαινόμενα της ηγεσίας αλλά μονο με εκείνα που χρειάζονται για την ουσία της , για την άσκηση της εξουσίας .
Είναι αναγκασμένοι λοιπόν οι τέτοιοι να περιοριστούν στον ρόλο του υποβολέα και να αφήσουν τους άλλους που κατέχουν τα φαινόμενα να χαριεντίζονται επάνω στην σκηνή.
Α
ΠΟΣΠΑΣΜΑ ΕΝΑΤΟ
…Και ύστερα ,μήπως δεν βλέπω και την άλλη όψη του πράγματος ; Ας παραπονιόμαστε για την ελληνική εγωπάθεια εμείς που διαρκώς επάνω της σκοντάφτουμε , γιατι έχουμε να κάνουμε με την ελληνική πόλη και τους πολιτικούς της.
Εχει και την εξαίσια πλευρά της η υπερτροφία αυτή της προσωπικότητας , που στις κακές της όψεις την ονομάζουμε εγωπάθεια.
Εχει την πλευρά την δημιουργική , στην φιλοσοφία , στην ποίηση , στις τέχνες , στις επιστήμες , ακόμη και στο εμπόριο και στον πόλεμο. Από αυτήν αναβλύζει όλη η δόξα των ελλήνων , η μόνη δόξα στην ιστορία που μπορεί να σταθεί πλάι στην δική μας.
Φοβάμαι μονάχα , γιατί , και ας μην το βλέπεις εσύ , κατά βάθος με γοητεύουν και εμένα οι έλληνες , που είναι και θα είναι πάντα οι δάσκαλοί μου. Φοβάμαι πως φτάσαμε στον καιρό , που η φωτεινή πλευρά της προσωπικότητάς των πηγαίνει όλο μικραίνοντας και αντίθετα η σκοτεινή όλο και αυξάνει , και δεν ξέρω , δεν μπορώ να ξέρω αν ετούτος ο κατήφορος μπορεί ποτέ πια να σταματήσει.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΔΕΚΑΤΟ
… Δεν σου κρύβω πως με πείραξε ο λόγος σου , πως δείχνομαι τάχα κακός και άδικος με τους έλληνες.Ας αρχίσω λοιπόν σήμερα το γράμμα μου με έναν έπαινο γι αυτούς, για να ξεπλύνω έτσι κάπως την μομφή σου.
Ο εγωισμός δεν κάνει τους έλληνες μόνο κακούς πολίτες στην αγορά, τους κάνει και καλούς στρατιώτες σον πόλεμο. Εχουν αιώνων τρόπαια που μέσα στην μνήμη τους γίνονται σαν νόμοι άγραφοι και επιβάλλουν την περιφρόνηση της κακουχίας και του κινδύνου. Μη συγχέεις την διάλυση της στρατιωτικής δύναμης , που εχει αφορμή τις εμφύλιες έριδες , με την ατομική γενναιότητα καθώς και την πολεμική δεξιοτεχνία των ελλήνων .
Μα δεν είναι μόνο στον πόλεμο ο έλληνας γενναίος και άξιος μαχητής , αλλά και στην ειρήνη. Ακριβώς γιατι η γενναιότητά του δεν είναι συλλογική , σαν των περισσοτέρων λαών , αλλά ατομική , γι αυτό δεν φοβάται , και εκεί που βρίσκεται μόνος του , να ριψοκινδυνεύσει, στην ξενιτιά , στο παράτολμο ταξίδι , στην εξερεύνηση του αγνώστου.
Γι αυτό και τόλμησε τέτοια που εμείς δεν θα τολμούσαμε ποτέ και θεμελίωσε για αιώνες αποικίες , έξω από τις στήλες του Ηρακλέους και πέρα στα χιόνια της Σκυθίας . Και στον καιρό μας ακόμη , έλληνες δεν είναι εκείνοι που τόλμησαν να διασχίσουν άγνωστες θάλασσες για να φτάσουν στην χώρα των Ινδών και στις έμπειρες χώρες πιο κάτω από την γη των Αιθιόπων; Αναρωτιέσαι κάποτε γιατί τα τολμάει αυτά τα παράτολμα ο έλληνας;
Επειδή είναι γενναίος ο έλληνας , είναι και παίκτης. Παίζει την περιουσία του , την ζωή του και κάποτε την τιμή του.
Γεννήθηκε για να σκέπτεται μόνος , για να δρα μόνος , για να μάχεται μόνος και γι αυτό δεν φοβάται την μοναξιά.
Εμείς αντίθετα είμαστε από τα χρόνια τα παλιά μια υπέροχα οργανωμένη αγέλη.Σκεπτόμαστε μαζί , δρούμε μαζί , μαχόμαστε μαζί και μοιραζόμαστε μαζί την τιμή , τα λάφυρα , την δόξα.Οι έλληνες Δε δέχονται , όσο αφήνεται η φύση τους ελεύθερη , να μοιραστούν τίποτε με κανέναν.
Το εθνικό τους τραγούδι, αρχίζει με έναν καυγά , γιατι θελήσανε να κάνουν μοιρασιά ανάμεσα σε άντρες που μοιρασιά δεν δέχονται (Σ.Μ. αναφέρεται στην Ιλιάδα).Και μια που πήρα τον δρόμο των επαίνων , άκουσε και αυτόν , που δεν είναι και ο μικρότερος.
Οι αυστηρές κρίσεις που τώρα βδομάδες σου γράφω , θαρρείς πως είναι μόνο δικές μου; Τις πιο πολλές τις διδάχτηκα από έναν έλληνα , από τον Επίκτητο.
Νέος τον άκουσα να εξηγεί το μέγα δράμα του γένους του. Ήσυχα , καθαρά , με την ακριβολογία και την χάρη που σφράγιζε τον λόγο του , μας ετοίμαζε για έναν κόσμο που είχε πια περάσει, για μίαν Ατλαντίδα που είχε κατακαλύψει ο Ωκεανός.
Κάποτε κάνοντας την απολογία της πατρίδας του , μας έλεγε : «Δεν είναι τόσο δίκαια τα ανθρώπινα, ώστε μόνο αμαρτήματα να είναι οι αιτίες των τιμωριών. Η Τύχη , η τυφλή θεά , η τελευταία στην οποία θα πάψω να πιστεύω , πρόδωσε συχνά τους έλληνες στον δρόμο τους.
Αλλα και αυτοί , πρόσθετε , την συντρέξανε με τον δικό τους τρόπο».
Μην νομίσεις όμως πως μόνο ένας Επίκτητος κατέχει την αρετή του «γνώθι σαυτόν» . Σε κάθε κόχη , απάγκια της αγοράς κάθε πόλης , σε κάθε πλάτανο από κάτω της ευλογημένης ελληνικής γης , θα βρεις και έναν έλληνα , αδυσώπητο κριτή του εαυτού του. Και εύκολα θα σου ξανοιχτεί και ας είσαι ξένος. Αρκεί εσύ να μην αρχίσεις να κακολογείς τίποτε το ελληνικό, γιατι τότε ξυπνάει μέσα του μια άλλη αρετή , η περηφάνια.
Ναι , ναι , σε βλέπω να γελάς , Ατίλιε Νάβιε , αυτούς τους ταπεινούς κόλακες που σέρνονται στους προθαλάμους μας, γελάς που τους ονομάζω περήφανους. Και όμως θα αστοχήσεις στο έργο σου αν αγνοήσεις αυτήν την αλήθεια. Πρόσεξε την υπεροψία και την φιλοτιμία των ελλήνων.
Μην πλανάσαι ! `Εχουν την ευαισθησία των ξεπεσμένων ευγενών. Είναι γκρεμισμένοι κοσμοκράτορες , ποτέ όμως τόσο χαμηλά πεσμένοι ώστε να ξεχάσουν τι ήτανε !
Η πολυσύνθετη ψυχή τους χωράει λογής αντιφάσεις και έρχονται ώρες που για πολλούς είναι δίκαιος ο ειρωνικός λόγος του Ιουβενάλιου "Graeculus esuriens, in coelum jusseris , ibit" (τον λιμασμένο γραικύλο , κι αν στον ουρανό τον προστάξεις να πάει , θα πάει) . Άλλοι όμως είναι τούτοι οι γραικύλοι και άλλοι οι έλληνες.
Και το πιο περίεργο , οι ίδιοι τούτοι σε άλλες ώρες είναι γραικύλοι (graeculus) και σε άλλες έλληνες (graeci) . Δεν πρέπει ποτέ να δώσεις την εντύπωση στον έλληνα ότι του αφαίρεσες την ελευθερία του. `Άφησε τον , όσο μπορείς , να ταράζεται, να θορυβεί , και να ικανοποιεί την πολιτική του μανία , μέσα στην σφαίρα που δεν κινδυνεύουν τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας.
Εσύ πρέπει να έχεις την τέχνη να επεμβαίνεις μόνο την τελευταία στιγμή, όταν δεν μπορείς να βάλεις τους έλληνες να αποτρέψουν το δυσάρεστο.
Πάντοτε βρίσκονται οι διαφωνούντες μεταξύ των ελλήνων, που θα είναι πρόθυμοι να σε βοηθήσουν , είτε θεληματικά, είτε , συνηθέστερα , άθελά τους.Υποβοηθώντας το τυφλό παιγνίδι των φατριών από το παρασκήνιο , χωρίς να προσβάλλεις την περηφάνιά τους , μπορεί να οδηγήσεις τις ελληνικές πόλεις προς το καλό πολύ ευκολότερα παρά με τις σοφότερες διαταγές που θα εξέδιδες, αν ήσουνα ανθύπατος στην Ισπανία η στην Ιλλυρία.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΕΝΔΕΚΑΤΟ
Όμως αν θέλεις στην Ελλάδα πραγματικά να επιβάλεις μία απόφασή σου, όσο σωστή και αν είναι , κοίταξε να μην φανεί η πρόθεσή σου. Πρέπει να θυσιάσεις την τιμή μίας απόφασης για να την επιβάλεις μεταξύ των ελλήνων.
Κάλεσε ιδιαιτέρως έναν-έναν τους αρχηγούς των μερίδων , δώσε στον καθένα την ευκαιρία μίας επίπλαστης πρωτοβουλίας.
Φυσικά , αν δυστροπούν , να τους τρομάξεις , αλλα και αυτό υπό εχεμύθεια , χωρίς να αναγκάσεις την φιλοτιμία τους να πάρει τα όπλα. Δώσε τους κάποια περιθώρια έντιμης υποχώρησης και όταν ακόμη στην πραγματικότητα διατάσεις , μην τους πεις ότι διατάσεις.
Πες τους ότι δεν διατάσεις , αλλά ότι αν δεν γίνει τούτο κι εκείνο, τότε οι ρωμαϊκές λεγεώνες θα αναγκαστούν να μετασταθμεύσουν για λόγους ασφαλείας σε άλλη επαρχία και τότε μπορεί τίποτε Γέτες η Κέλτες η Δακοί να στείλουν τα στίφη τους να δηώσουν την χώρα και ας αναμετρήσουν οι ίδιοι τις συνέπειες και ας αποφασίσουν.
… Όλα αυτά δεν σου τα λεω για να σε κάνω να περιφρονείς τους έλληνες. Απεναντίας σου τα λεω για να τους καταλάβεις και να τους προσέξεις. Ακόμη και σήμερα διατηρούν τα ίχνη μερικών αρετών που μοιάζουν με την χόβολη μίας μεγάλης πυρράς.
Μελετητές της ψυχής των ατόμων και του όχλου , θα τους δεις να εκτελούν μερικούς θαυμάσιους ελιγμούς , να χαράζουν πολιτικά σχέδια περίλαμπρα , με μια ευκινησία στην σκέψη και μια γοργότητα στις αντιδράσεις που εμείς εδώ ποτέ δεν φτάσαμε. Μόνο που ύστερα θα μελαγχολήσεις βλέποντας πως είναι πια ασήμαντοι οι σκοποί για τους οποίους ξοδεύονται αυτά τα εξαίσια χαρίσματα.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΔΩΔΕΚΑΤΟ
Πρόσεξε αυτούς τους παλικαράδες της πολιτικής , που δεν καταλαβαίνουν ότι είναι γελοίο να έχεις το ύφος του δυνατού και του τρανού , όταν από καιρό έχεις πάψει να είσαι.Καθώς τρέφονται από την οπτασία των περασμένων τους μεγαλείων και δεν μπορούν να συμμορφωθούν με τις σημερινές τους διαστάσεις, πολύ θα σε ταλαιπωρήσουν με την αξίωσή τους να μην επεμβαίνεις στα πράγματα της πόλης τους.
Εδώ τελειώνουν οι Οξυρρύγχειοι πάπυροι (σε μετάφραση Κωνσταντίνου Τσάτσου).
Επιμέλεια: Αρχιμ. Σάπικα Δανιήλ-Καθ.Θεολόγου-Γενικού Ιατρού-Αθήνα 12-11-2008
Οι πάπυροι βρέθηκαν στην τοποθεσία Οξύρρυγχος , εξ ου και το όνομα του τίτλου.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΠΡΩΤΟ
… κερδίσαμε αγαπημένε Ατίλιε τον κόσμο με τις λεγεώνες μας , αλλα θα μπορέσουμε να τον κρατήσουμε μονάχα με την πολιτική τάξη που θα του προσφέρουμε.
Διώξαμε τον πόλεμο στις παρυφές της γης . Από τον Περσικό κόλπο , ως την Μαυριτανία και από την γη των Αιθιόπων ως την Καληδονία , αδιατάρακτη βασιλεύει η ρωμαϊκή ειρήνη.Δύσκολο φαίνεται να εξηγήσει κανείς , πως μια πόλη έφτασε να κυβερνά την οικουμένη. Μέσα στους λόγους όμως που θα αναφέρονταν για μια τέτοια εξήγηση θα έπρεπε πρώτος να ηταν ετούτος :
Καταλάβαμε καθαρά και έγκαιρα πως υποτάσσοντας ξένους λαούς αναλαμβάνουμε μιαν ευθύνη για την ευημερία τους. Τούτη η συνείδηση της ευθύνης διακρίνει τους βαρβάρους κατακτητές από τους κοσμοκράτορες.
Μονάχα ο Αλέξανδρος πριν από μας είχε την συνείδηση τούτης της ευθύνης. Ευτυχώς για την δόξα της Ρώμης , πέθανε νέος , γιατι αλλιώς θα ήτανε οι Έλληνες σήμερα οι άρχοντες του κόσμου. Αλίμονο στους λαούς όταν τις προσπάθειές τους τις ενσαρκώνουν μονάχα σε μεμονωμένα άτομα που περνούν και όχι σε ανθρώπινες κοινότητες , σε θεσμούς που αντέχουν στην ροή των πραγμάτων και σηκώνουν άνετα τον όγκο των πολύχρονων έργων.
Έχουμε την σοφία να μην θέλουμε να είμαστε δυσβάσταχτοι εκμεταλλευτές των λαών που υποτάχτηκαν στην εξουσία μας.
… Αλλά δεν φτάνει να τους χαρίζουμε την ειρήνη και τάξη, γιατι αυτά είναι αρνητικά στοιχεία, είναι όροι, δεν αποτελούν την ουσία της ευδαιμονίας των ανθρώπων.… θα έπρεπε και της φιλοσοφίας και της ποίησης τα δώρα να σκορπούσαμε στις χώρες που κυβερνούμε.
Το μέγα όμως τούτο έργο είμαστε άξιοι να το κάνουμε μόνο στις δυτικές επαρχίες , γιατι εκεί που βρίσκεσαι εσύ , οι Έλληνες το επιτελούν ακόμη σήμερα καλύτερα από μας. Ας επαναλάβουμε και εμείς την δυσάρεστη ομολογία του Οράτιου Φλάκκου :Graecia capta , ferum victorem cepti , et artes intulit agresti Latio.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ
… Μάθε φίλτατέ μου Ατίλιε , πως όσοι θέλουν να είναι κοσμοκράτορες, πρέπει να έχουν νοοτροπία πατρικίων και όχι νοοτροπία ιππέων.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΡΙΤΟ
… Ο Έλληνας είναι πιο εγωιστής από εμάς και συνεπώς από όλα τα έθνη του κόσμου. Το άτομό του είναι «πάντων χρημάτων μέτρον» κατά το ρητό του Πρωταγόρα. Αδέσμευτο , αυθαίρετο και ατίθασο , αλλα και αληθινά ελεύθερο , ορθώνεται το «εγω» των Ελλήνων.
Χάρις σε αυτό σκεφθήκανε πηγαία, πρώτοι αυτοί , οσα εμείς αναγκαζόμαστε σήμερα να σκεφθούμε σύμφωνα με την σκέψη τους. Χάρις σε αυτό βλέπουν με τα μάτια τους και όχι με τα μάτια εκείνων που είδαν πριν από αυτούς. Χάρις σε αυτό η σχέση τους με το σύμπαν , με τα πράγματα και τους ανθρώπους δεν μπαγιατεύει , αλλα είναι πάντα νέα , δροσερή και το κάθε τι , χάρις σε αυτό το «εγω» αντιχτυπάει σαν πρωτοφανέρωτο στην ψυχή τους.
Είναι όμως και του καλού και του κακού πηγή τούτο το χάρισμα.Το ίδιο «εγω» που οικοδομεί τα ιδανικά πολιτικά συστήματα, αυτό διαλύει και τις πραγματικές πολιτείες των ανθρώπων.
Και ήρθανε καιροί όπου ο ελληνικός εγωισμός ξέχασε την τέχνη που οικοδομεί τους ιδανικούς κόσμους, αλλα δεν ξέχασε την τέχνη που γκρεμίζει τις πραγματικές πολιτείες.Και εμείς τους συναντήσαμε , καλέ Ατίλιε, σε τέτοιους καιρούς και γι αυτό η κρίση μας γι αυτούς συμβαίνει να είναι τόσο αυστηρή που κάποτε καταντά άδικη.
Αλλά και πώς να μην είναι ; Η μοίρα μας έταξε νομοθέτες του κόσμου και το ελληνικό άτομο περιφρονεί τον νόμο. Δεν παραδέχεται άλλη κρίση δικαίου παρά την ατομική του , που δυστυχώς στηρίζεται σε ατομικά κριτήρια.
Απορείς πως η πατρίδα των πιο μεγάλων νομοθετών , εχει τόση λίγη πίστη στον νόμο.
Και όμως από τέτοιες αντιθέσεις πλέκεται η ψυχή των ανθρώπων και η πορεία της ζωής των.
Σπάνια οι έλληνες πείθονται «τοις κείνων ρήμασι».
Πείθονται μόνο στα ρήματα τα δικά τους και η αλλάζουν τους νόμους κάθε λίγο ανάλογα με τα κέφια της στιγμής , η όταν δεν μπορούν να τους αλλάξουν , τους αντιμετωπίζουν σαν εχθρικές δυνάμεις και τότε μεταχειρίζονται εναντίον τους η τη βία η τον δόλο.
Α! πόσο την χαίρεται ο έλληνας την εύστροφη καταδολίευσή τους , τους σοφιστικούς διαλογισμούς που μεταβάλλουν τους νόμους σε ράκη!Ο έλληνας εχει την πιο αδύνατη μνήμη από μας, έχει λιγότερη συνέχεια στον πολιτικό του βίο. Είναι ανυπόμονος και κάθε λίγο , μόλις δυσκολέψουν λίγο τα πράγματα, αποφασίζει ριζικές μεταρρυθμίσεις.
Θες να σαγηνεύσεις την εκκλησία του δήμου σε μια πόλη ελληνική ;
Πες τους : «Σας υπόσχομαι αλλαγή» Πες τους : «Θα θεσπίσω νέους νόμους» Αυτό αρκεί.
Με αυτό χορταίνει η ανυπομονησία τους , το αψίκορο πάθος του.
Τι φαεινές συλλήψεις θα βρεις μέσα σε αυτά τα ελληνικά δημιουργήματα της ιδιοτροπίας της στιγμής! Εμείς δειλά-δειλά και μόνο με το χέρι του πραίτωρα τολμήσαμε , διολισθαίνοντας μέσα στους αιώνες να ξεφύγουμε από τους άκαμπτους κλοιούς της Δωδεκαδέλτου μας , και πάλι διατηρώντας όλους τους τύπους , όλα τα εξωτερικά περιβλήματα.
Τούτη η υποκρισία των μορφών , όταν η ουσία αλλάζει , δείχνει πόση είναι η ταπεινοφροσύνη μας μπρος σε κάθε τι που είναι θεσμός και έθος και παράδοση, πόσο το παρελθόν και η συνέχειά του βαραίνουν στην πορεία μας και πόσο δίκαια αντέχουμε αιώνες εκεί που οι έλληνες εκάμφθησαν σε δεκαετηρίδες.
… Μέσα στους πιο πολλούς έλληνες , άμα σκάψεις λίγο , θα βρεις ένα ισχνό υπερόπτη Κοριολανό , έναν άσημο εκδικητικό Αλκιβιάδη , ένα εγω μεγαλύτερο από την πατρίδα. Όχι βέβαια σε όλους , αλλιώς δεν θα υπήρχαν σήμερα πια ελληνικές πόλεις. Αλλα όποιος διοικεί , σαν κι εσένα , έναν λαό, πρέπει να γνωρίζει τις άρχουσες ροπές , που δεν φτάνουν βέβαια ως την φανερή ακρότητα του ωραίου αθηναίου η του δικού μας Γάιου Μάρκου , αλλα τείνουν προς τα εκεί. Οι πολλοί , από χίλιους δυο λόγους, γιατι είναι πιο μικροί και πιο αδύνατοι, σταματούν μεσοδρομίς. Μα και μ' αυτούς , το κακό γίνεται.
… Οι έλληνες λίγα πράγματα σέβονται και σπάνια όλοι τους τα ίδια. Και προς καλού και προς κακού στέκουν επάνω από τα πράγματα. Για να κρίνουν αν ένας νόμος είναι δίκαιος , θα τον μετρήσουν με το μέτρο της προσωπικής τους περίπτωσης ακόμα κι όταν υπεύθυνα τον κρίνουν στην εκκλησία η στο δικαστήριο.
Ο έλληνας ζητεί από τον νόμο δικαιοσύνη για την δική του προσωπική περίπτωση. Εάν τύχει και ο νόμος , δίκαιος στην ολότητά του και δεν ταιριάζει σε λίγες περιπτώσεις όπως η δική του , δεν μπορεί αυτό να το παραδεχτεί.
Και εν τούτοις τετρακόσια χρόνια τώρα το διακήρυξε ο μεγάλος τους Πλάτων , πως τέτοια είναι η μοίρα και η φύση των νόμων , πως άλλο νόμος και άλλο δικαιοσύνη. Το διακήρυξε αυτό και ο Σταγειρίτης, χωρίζοντας το δίκαιο από το επιεικές. Δεν δέχεται να θυσιάσει την δική του περίπτωση , το δικό του εγώ σε έναν νόμο σκόπιμο και δίκαιο στην γενικότητά του.
Έτσι είναι πολλοί στις πόλεις που τώρα πρόκειται να διοικήσεις .
Έτσι διαφορετικοί , αν όχι από μας , όμως από τους πατέρες μας , που θεμελίωσαν το μεγαλείο της παλιάς , της αληθινής μας δημοκρατίας.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ
… Όσο περνούν οι αιώνες , τόσο εμείς και οι λαοί που κυβερνούμε γινόμαστε περισσότερο
ατομιστές , ως που μια μέρα να μαραθούμε όλοι μαζί μέσα στην μόνωση των μικρών μας εαυτών. Νομίζω ότι οι έλληνες επάνω στους οποίους εσύ τώρα άρχεις είναι πρωτοπόροι σε αυτόν τον θανάσιμο κατήφορο.
Δεν σου έκανε κιόλας εντύπωση καλέ μου Νάβιε , η αδιαφορία του έλληνα για τον συμπολίτη του; Όχι πως δεν θα του δανείσει μια χύτρα να μαγειρέψει , όχι πως αν τύχει μια αρρώστια δεν θα τον γιατροπορέψει , όχι πως δεν του αρέσει να ανακατεύεται στις δουλειές του γείτονα , για να του δείξει μάλιστα την αξιοσύνη του και την υπεροχή του , βοηθά ο έλληνας περισσότερο από κάθε άλλον.
Βοηθά και τον ξένο πρόθυμα , με την ιδέα μάλιστα , που χάρις στους μεγάλους στωικούς , πάντα τον κατέχει , μιας πανανθρώπινης κοινωνίας. Του αρέσει να δίνει στον ασθενέστερο , στον αβοήθητο. Είναι κι αυτό ένας τρόπος υπεροχής…
Λέγοντας πως ο έλληνας αδιαφορεί για τον πλησίον του , κάτι άλλο θέλω να πω, αλλα μου πέφτει δύσκολο να σου το εξηγήσω. Θα αρχίσω με παραδείγματα, που αν προσέξεις , ανάλογα θα δεις και εσύ ο ίδιος πολλά με τα μάτια σου.
Ακόμη υπάρχουν ποιητές πολλοί και τεχνίτες στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Πλησίασέ τους καθώς είναι χρέος σου και πες μου αν άκουσες κανέναν από αυτούς ποτέ να επαινεί τον ομότεχνό του. Δεν χάνει τον καιρό του σε επαίνους ο έλληνας. Δεν χαίρεται τον έπαινο.
Χαίρεται όμως τον ψόγο και γι αυτόν πάντα βρίσκει καιρό. Για την κατανόηση , την αληθινή, αυτήν που βγαίνει από την συμπάθεια γι αυτό που κατανοείς , δεν θέλει τίποτε να θυσιάσει. Το κίνητρο της δικαιοσύνης δεν τον κινεί για να επαινέσει ότι αξίζει τον έπαινο.
Όχι πως δεν θα ήθελε να είναι δίκαιος , αλλα δεν αντιλαμβάνεται καν την αδικία που κάνει στον άλλο. Θαυμάζει ότι είναι ο δικός του κόσμος. Κάθε άλλον τον υποτιμά !
Όταν ένας πολίτης άξιος , δεν αναγνωρίζεται κατά την αξία του , λέει ο έλληνας: αφού δεν αναγνωρίζομαι εγώ ο αξιώτερός του , τι πειράζει αν και αυτός δεν αναγνωρίζεται; Ο εγωκεντρισμός αφαιρεί από τον έλληνα την δυνατότητα να είναι δίκαιος.
…Μόνον όταν δημιουργηθούν συμφέροντα που συμβαίνει να είναι κοινά σε πολλά άτομα μαζί , βλέπεις την συναδέλφωση και την αλληλεγγύη.Στον κάθε έλληνα τα ιδανικά είναι ατομικά. Γι αυτό οι πολιτικές των φατρίες είναι φατρίες συμφερόντων, και το ιδανικό του κάθε ηγέτη είναι ο εαυτός του.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΠΕΜΠΤΟ
…Νάβιε , ο Κάτων από καιρό έχει πεθάνει και πέθανε μαζί του και η παλιά μας δημοκρατία. Τώρα βαδίζουμε κι εμείς τον δρόμο των ελλήνων ως που και οι δικοί μας εγωισμοί κάθε μέρα ωμότεροι και βιαιότεροι να σκεπάσουν με την πλημμυρίδα τους την Σύγκλητο και την αγορά και ολόκληρη την αθάνατη πόλη.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΕΚΤΟ
Εδώ και δυο εβδομάδες σου έγραφα για το φυγόκεντρο εγωισμό των ελλήνων. Δεν θυμάμαι όμως αν σου έγραψα το χειρότερο.
Κινημένος από την ίδια εγωπάθεια , την ρίζα αυτή του κάθε ελληνικού κακού (ας βοηθήσουν οι θεοί να μην γίνει και των δικών μας δεινών η μολυσμένη πηγή) , ο έλληνας σε συχωράει στον συμπολίτη του καμία προκοπή. Όποιον τον ξεπεράσει , ο έλληνας τον φθονεί με πάθος και αν είναι στο χέρι του να τον γκρεμίσει από εκεί που ανέβηκε θα το κάνει.
Μα το πιο σπουδαίο , για να καταλάβεις τον έλληνα , είναι να σπουδάσεις τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνει τον φθόνο του, τον τρόπο που εφηύρε για να γκρεμίζει καλύτερα. Είναι ένας τρόπος πιο κομψός από το δικό μας γέννημα σοφιστικής ευστροφίας και διανοητικής δεξιοτεχνίας.
Δεν του αρέσει η χοντροκομμένη δολοφονία στους διαδρόμους του παλατιού , αλλα η λεπτοκαμωμένη συκοφαντία, ένα είδος αναίμακτου , ηθικού φόνου, ενός φόνου διακριτικότερου και εντελέστερου, που αφήνει του δολοφονημένου την σάρκα σχεδόν ανέπαφη , να περιφέρει την ατίμωση και την γύμνια της στους δρόμους και στις πλατείες.
Γιατι και την συκοφαντία, αγαπητέ μου, την έχουν αναγάγει σε τέχνη οι θαυμάσιοι, οι φιλότεχνοι έλληνες , οι πρώτοι δημιουργοί του καλού και του κακού λόγου.
Το να επινοήσεις ένα ψέμα για κάποιον και να το διαλαλήσεις , αυτό είναι κοινότυπο και άτεχνο. Σε πιάνει ο άλλος από το αυτί και σε αποδείχνει εύκολα συκοφάντη και σε εξευτελίζει.
Η τέχνη είναι να συκοφαντείς χωρίς να ενσωματώνεις πουθενά ολόκληρη την συκοφαντία, μονο να την αφήνεις να την συνάγουν οι άλλοι από τα συμφραζόμενα και έτσι ασυνείδητα να υποβάλλεται σε όποιον την ακούει.
Η τέχνη είναι να βρίσκεις τον διφορούμενο λόγο , που άμα σε ρωτήσουν γιατι τον είπες , να μπορείς να πεις πως τον είπες με την καλή σημασία, και πάλι εκείνος που τον ακούει να αισθάνεται πως πρέπει να τον εννοήσει με την κακή του σημασία.
…. Αυτό είναι το αγχέμαχο όπλο με το οποίο πολεμάει ο έλληνας τον έλληνα , ο ηγέτης τον ηγέτη , ο φιλόσοφος τον φιλόσοφο , ο ποιητής τον ποιητή αλλα και ο ανάξιος τον άξιο , ο ουσιαστικά αδύνατος τον ουσιαστικά δυνατό..
... και ξένος , θα δοκιμάσεις την αιχμή τούτου του όπλου κι εσύ όπως την δοκίμασα κι εγώ.Θα απορήσεις σε τι κοινωνική περιωπή βάζουν οι έλληνες τους δεξιοτέχνες της συκοφαντίας , πως τους φοβούνται οι πολλοί και αγαθοί , και πως τους υπολήπτονται οι χρησμοθήρες και πως γλυκομίλητα τους χαιρετούν όταν τους συναντούν στις στοές και στην αγορά.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΕΒΔΟΜΟ
…Το ανυπότακτο σε κάθε πειθαρχία , η περιφρόνηση των άλλων και ο φθόνος , η αρρωστημένη διόγκωση της ατομικότητας σπρώχνουν σχεδόν τον Έλληνα να θεωρεί τον εαυτό του πρώτο ανάμεσα στους άλλους.Αδιαφορώντας για όλους και για όλα , παραβλέποντας ότι γίνηκε πριν και ότι γίνεται γύρω του , αρχίζει κάθε φορά από την αρχή και δεν αμφιβάλλει πως πορεύεται πρώτος τον δρόμο το σωστό.
Ταλαιπωρεί από αιώνες την ελληνική ζωή η υπέρμετρη εμπιστοσύνη του έλληνα στην προσωπική του γνώμη και στις προσωπικές του δυνατότητες.Παρά να υποβάλει τη σκέψη του στην βάσανο μιας ομαδικής συζήτησης , προτιμάει να ριψοκινδυνεύει με μόνες τις προσωπικές του δυνάμεις.
Πρόσεξε τις συσκέψεις των ηγετών των πολιτικών μερίδων τους με τους δήθεν φίλους των και θα δεις ότι οι περισσότερες είναι προσχήματα. Ο ηγέτης λεει την γνώμη του , βελτιώνει την διατύπωσή της με τις πολλές επαναλήψεις , χωρίς ούτε να περιμένει , ούτε να θέλει καμία αντιγνωμία.
Και οι φίλοι του το ξέρουν καλά αυτό και συχνάζουν σε αυτές τις συσκέψεις η για να μάθουν τα νέα της ημέρας η για να βρουν ευκαιρία να κολακέψουν τον ηγέτη.
Το αποτέλεσμα είναι ότι ο έλληνας πολιτικός ανακυκλώνεται μόνος του μέσα στις δικές του σκέψεις , γιατι πιστεύει πως αυτές αρκούν για το έργο του , η το χειρότερο γιατι η χρησιμοποίηση και των άλλων στην εκτέλεσή του , θα περιόριζε την κυριότητά του επάνω στο έργο , θα το έκανε περισσότερο τέλειο , αλλα λιγότερο δικό του , και εκείνο που προέχει για τον έλληνα δεν είναι το πρώτο , αλλα το δεύτερο.
Ετσι σε πρώτη μοίρα έρχεται η τιμή του και σε δεύτερη η αξία του έργου. Αυτή είναι η αδυναμία του πολιτικού ήθους που θα παρατηρήσεις στους έλληνες δημόσιους άνδρες , που κατά τα άλλα είναι και πιο υψηλόφρονες και πιο αδέκαστοι και σχεδόν πιο φτωχοί από τους σύγχρονους δικούς μας.
Οι παλιοί όμως ρωμαίοι , αυτοί κατείχαν την αρετή της μετριοφροσύνης που απουσιάζει και απουσίασε πάντα από την ελληνική πολιτική ζωή και γι' αυτό τότε κατορθώσανε , αν και σε τόσα καθυστερημένοι , να πάρουν την κοσμοκρατορία από τα χέρια των ελλήνων.
Γιατί βλέπεις , τούτη η μοιραία για την τύχη των ελλήνων εγωπάθεια φέρνει και ένα άλλο χειρότερο δεινό : Όπου βασιλεύει , τα έργα σχεδιάζονται πάντα μέσα στα στενά όρια της ατομικότητας, σύντομα και βιαστικά, για να συντελεστούν όλα , πριν το πρόσωπο εκλείψει. Η πολιτική όμως που θεμελιώνει τις μεγάλες πολιτείες
Δε σηκώνει ούτε βιασύνη , ούτε συντομία. Σχεδιάζεται σε έκταση αιώνων. Δεν προσδένεται σε άτομα, αλλα σε ομάδες προσώπων , σε διαδοχικές γενιές.
Στην εκτύλιξή της εξαφανίζεται το εφήμερο άτομο και παίρνουν την πρώτη θέση , διαρκέστερες υποστάσεις , λαοί , οικογένειες ,πολιτικές μερίδες , η κοινωνικές τάξεις. Τα εδραία πολιτικά έργα μεσα στην ιστορία είναι υπέρ προσωπικά . Και δυστυχώς , οι έλληνες μονο σε προσωπικά έργα επιδίδονται με ζήλο. Γι αυτό η δεν φτάνουν ως την τελείωση ενός άξιου πολιτικού έργου , η όταν φτάσουν , φέρνει μέσα του το έργο του το ίδιο το σπέρμα της φθοράς.
Και αυτό είναι δίκαιο. Γιατί σκοπός των ελλήνων είναι η πρόσκαιρη λάμψη του πρόσκαιρου ατόμου , όχι η μόνιμη απρόσωπη ευόδωση του ιδίου του έργου. Έπρεπε εξαιρετικά ευνοϊκές περιστάσεις να συντρέξουν με την μεγαλοφυία του Αλέξανδρου του Μακεδόνα για να αποκτήσουν για λίγα χρόνια οι έλληνες μια κυρίαρχη πολιτική θέση στην οικουμένη.
Αλλα και εκεί το έργο , στηριγμένο σε ένα πρόσωπο , όχι σε μιαν κοινότητα ανθρώπων , ούτε σε μία πολύχρονη παράδοση , μόλις εξαφανίστηκε ο δημιουργός του , διαλύθηκε μέσα σε χέρια των ιδίων εκείνων ανθρώπων που όταν ο Αλέξανδρος ζούσε , στάθηκαν οι απαραίτητοι συντελεστές του. Αλλα το έργο , βλέπεις , δεν ήταν δικό τους. Δεν τους είχε κάνει ο αυταρχικός ηγέτης κοινωνούς στην τιμή του έργου , αλλα θήτες του γιγάντιου εγωισμού του.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΟΓΔΟΟ
Ποτέ , μα ποτέ δεν θέλησα να σου πω ότι λείπει η πολιτική σκέψη από την Ελλάδα. Απεναντίας πιστεύω πως αφθονεί, περισσότερο μάλιστα απ' όσο φαντάζεται όποιος βλέπει τα πράγματα από έξω. Μόνο που δεν μας είναι αισθητή η παρουσία της , γιατι οι άνδρες που την κατέχουν φθείρονται ο ένας από τον άλλον σε μιαν αδιάκοπη πεισματική και το πιο συχνά , μάταιη σύγκρουση.
Εάν λείπει κάτι των ελλήνων πολιτικών, δεν είναι ούτε η δύναμη της σκέψης , ούτε η αγωνιστική διάθεση. Στο χαρακτήρα , στο ήθος φωλιάζει η αρρώστια.
Φωλιάζει στην άρνησή τους να δεχθούν να εξαφανίσουν το άτομό τους για την ευόδωση ενός ομαδικού έργου. Δεν κρίνουν ποτέ με δικαιοσύνη το συναγωνιστή τους και γι αυτό δεν υποτάσσονται ποτέ στην υπεροχή του.
Δεν έχουν την υπομονή μέσα στον κύκλο των ισοτίμων , να περιμένουν με την τάξη του κλήρου η της ηλικίας την σειρά τους. Ετσι διασπαθίζοντας την δύναμη του και τις αρετές του κατάντησε ο λαός με την υψηλότερη και πλουσιότερη στην θεωρία πολιτική σκέψη, να μείνει τόσο πίσω από μας στις πρακτικές πολιτικές του επιδόσεις.
… τα δεινά , όσα υποφέρανε ως τα σήμερα οι έλληνες , μα θαρρώ και όσα θα υποφέρουν στο μέλλον , μια έχουν κύρια και πρώτη πηγή, την φιλοπρωτία , την νόμιμη θυγατέρα του τρομερού των εγωισμού.
Μου γράφεις πως αυτό συμβαίνει και αλλού και προ παντός σε μας. Η διαφορά καλέ μου φίλε , έγκειται στο μέτρο και στην ένταση της φιλοπρωτίας .
Βέβαια και εμείς σήμερα δεν υστερούμε . Αλλα την εποχή που θεμελιώνονταν το μεγαλείο της Ρώμης δεν είχαν υπερβεί οι δικοί μας το πρεπούμενο μέτρο. Υποτάσσονταν στον κοινό νόμο και στους γενικούς σκοπούς της πολιτείας , ενώ οι έλληνες το ξεπέρασαν πριν προφτάσουν να στεριώσουν την δύναμή τους στην οικουμένη.
Όσο όμως αυστηρότερος και αν θέλω να είμαι , καθώς είναι χρέος μου, για μας τους ρωμαίους , δεν ξέρω αν μεταξύ των ρωμαίων , και σήμερα ακόμα , υπάρχουν τόσο φανατικοί και αδίστακτοι στο κυνήγημα των τιμών , όσοι υπήρξανε μεταξύ των ελλήνων στους ενδοξότερους τους αιώνες.
Μήπως υπερβάλω καλέ μου φίλε ; Μήπως βλέπω το θαυμαστό γένος των ελλήνων με τα μάτια της γεροντικής κακίας ; μα είναι χρόνια τώρα που με το λυχνάρι και με του ήλιου το φως διαβάζω Αριστοφάνη , Δημοσθένη , Ευριπίδη , Θεόφραστο , Επίκουρο , Ζήνωνα , Χρύσιππο και όλο και βεβαιώνομαι περισσότερο πως δεν είμαι μόνος στον τρόπο που τους κρίνω.
Όχι φίλε μου , Δε βλέπω πως είμαι άδικος όταν λέγω πως πρόθεσή τους συνήθως δεν είναι να ξεπεράσουν σε αξιότητα η και σε καλή φήμη τον αντίπαλό τους , αλλα να τον κατεβάσουν στα μάτια του κόσμου κάτω από την δική τους θέση , όποια κι αν είναι. Την αρχαία «ύβριν» των την κατεβάσανε στο χαμηλότερο επίπεδο. Κάποτε με τούτη την ισοπέδωση προς τα κάτω νομίζουν ότι επαναφέρουν το πολίτευμά τους στην ορθή του βάση.
Μάταια ξεχώρισε ο μεγάλος Σταγειρίτης την «δημοκρατία» (Σ.Μ. οχλοκρατία) από την «πολιτεία» (Σ.Μ. ορθή δημοκρατία). Η θέλησή τους για ισότητα , άμα την αναλύσεις , θα δεις ότι δεν απορρέει από την αγάπη της δικαιοσύνης , αλλα από τον φθόνο της υπέρτερης αξίας.
«Μια που εγώ , λεει ο έλληνας, δεν είμαι άξιος να ανέβω ψηλότερα από σένα , τότε τουλάχιστον και εσύ να μην ανεβείς από μένα ψηλότερα.
Συμβιβάζομαι με την ισότητα».
Συμβιβάζεται με την ισότητα ο έλληνας , γιατι τι άλλο είναι παρά συμβιβασμός να πιστεύεις ανομολόγητα πως αξίζεις την πρώτη θέση και να δέχεσαι μία ίση με των άλλων ! Μέσα του λοιπόν δεν αδικεί τόσο ο έλληνας , όσο πλανάται. Γεννήθηκε με την ψευδαίσθηση της υπεροχής .
Και ύστερα θα συναντήσεις και μεταξύ των ελλήνων την άλλη ψευδαίσθηση που τους κάνει να υπερτιμούνε την μία αρετή που έχουν και να υποτιμούν τις άλλες που τους λείπουν.Είδα δειλούς που φαντάζονταν πως μπορούν να ξεπεράσουν όλους μονάχα με την εξυπνάδα τους και ανδρείους που πίστευαν πως φτάνει για να ξεπεράσουν όλους η ανδρεία τους. Είδα έξυπνους που φαντάζονταν ότι δεν χρειάζεται να γίνουν πρώτοι , ούτε η επιστήμη , ούτε η αρετή.
Είδα κάτι σοφούς που θελαν να σταθούν επάνω από τους έξυπνους και από τους ανδρείους με μόνη την επιστήμη και την σοφία. Πόσο αλήθεια άμαθοι της ζωής μπορεί να είναι αυτοί οι αφεντάδες της γνώσης! Τι κακό μας έκανε αυτός ο Πλάτωνας ! Πόσους δολοπλόκους πήρε στο λαιμό του που νομίσανε πως είναι «άνδρες βασιλικοί» !
Μα είδα τέλος , αγαπητέ μου Νάβιε , και κάτι ενάρετους , που δεν το χώνευαν να μην είναι πρώτοι στην πολιτεία , αφού ηταν πρώτοι στην αρετή.
Και βέβαια δεν στασίαζαν όπως οι βάναυσοι και οι κακοί , αλλά αποσύρονταν σιωπηλοί και απογοητευμένοι στους αγρούς των , αφήνοντας τον δήμο στα χέρια των δημαγωγών και των συκοφαντών , η δηλητηριάζανε την ίδια τους την αρετή και τους ωραίους της λόγους με την πίκρα της αποτυχίας των , σαν οι ηγεσίες των πολιτειών να μην ήταν μοιραία υποταγμένες στις ιδιοτροπίες της τύχης και του χρόνου και σε λογής άλλους συνδυασμούς δυνάμεων που συνεχώς τις απομακρύνουν από την ιδεατή τους μορφή και τις παραδίνουν στα χέρια των ανάξιων η των μέτριων.
Τέτοια είναι τα πάθη και οι αδυναμίες που φθείρουν τους ηγέτες των ελληνικών πόλεων.Όσο για τους οπαδούς των ηγετών αυτών , έχουν και αυτοί την ιδιοτυπία τους στον μακάριο εκείνο τόπο.
Είναι οπαδοί, πραγματικοί οπαδοί , μόνο όσοι έχασαν οριστικά την ελπίδα να γίνουν και αυτοί ηγέτες.
Έτσι θα παρατηρήσεις ότι πιστοί οπαδοί είναι μόνο οι γεροντότεροι από τον ηγέτη τους.
Ελάχιστοι είναι οι οπαδοί από πίστη ιδεολογική η από πίστη στον ηγέτη. Οι πολλοί είναι πειθαναγκασμένοι από τα πράγματα , γιατι ατύχησαν , γιατι βαρέθηκαν η λιγοψύχησαν.
Γι αυτό είναι και όλοι προσωρινοί , άπιστοι , ενεδρεύοντες οπαδοί , ώσπου να περάσει η κακιά ώρα. Μα και αυτοί που μένουν και όσο μένουν οπαδοί , προσπαθούν συνεχώς να αναποδογυρίσουν την τάξη της ηγεσίας και να διευθύνουν αυτοί από το παρασκήνιο τον ηγέτη.
Γι αυτό και βλέπεις τόσο συχνά να είναι περιζήτητοι οι μέτριοι ηγέτες που προσφέρονται ευκολότερα στην παρασκηνιακή ηγεσία των οπαδών τους.
Σε πολλές περιπτώσεις δεν έχει σημασία να ξέρεις ποιος είναι ο ονομαστικός ηγέτης μιας πολιτικής μερίδας αλλά ποιοι εκ του αφανούς τον διευθύνουν. Βλέπεις είναι μερικοί άνθρωποι που δεν είναι προικισμένοι με τα χαρίσματα με τα οποία αποκτάς τα φαινόμενα της ηγεσίας αλλά μονο με εκείνα που χρειάζονται για την ουσία της , για την άσκηση της εξουσίας .
Είναι αναγκασμένοι λοιπόν οι τέτοιοι να περιοριστούν στον ρόλο του υποβολέα και να αφήσουν τους άλλους που κατέχουν τα φαινόμενα να χαριεντίζονται επάνω στην σκηνή.
Α
ΠΟΣΠΑΣΜΑ ΕΝΑΤΟ
…Και ύστερα ,μήπως δεν βλέπω και την άλλη όψη του πράγματος ; Ας παραπονιόμαστε για την ελληνική εγωπάθεια εμείς που διαρκώς επάνω της σκοντάφτουμε , γιατι έχουμε να κάνουμε με την ελληνική πόλη και τους πολιτικούς της.
Εχει και την εξαίσια πλευρά της η υπερτροφία αυτή της προσωπικότητας , που στις κακές της όψεις την ονομάζουμε εγωπάθεια.
Εχει την πλευρά την δημιουργική , στην φιλοσοφία , στην ποίηση , στις τέχνες , στις επιστήμες , ακόμη και στο εμπόριο και στον πόλεμο. Από αυτήν αναβλύζει όλη η δόξα των ελλήνων , η μόνη δόξα στην ιστορία που μπορεί να σταθεί πλάι στην δική μας.
Φοβάμαι μονάχα , γιατί , και ας μην το βλέπεις εσύ , κατά βάθος με γοητεύουν και εμένα οι έλληνες , που είναι και θα είναι πάντα οι δάσκαλοί μου. Φοβάμαι πως φτάσαμε στον καιρό , που η φωτεινή πλευρά της προσωπικότητάς των πηγαίνει όλο μικραίνοντας και αντίθετα η σκοτεινή όλο και αυξάνει , και δεν ξέρω , δεν μπορώ να ξέρω αν ετούτος ο κατήφορος μπορεί ποτέ πια να σταματήσει.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΔΕΚΑΤΟ
… Δεν σου κρύβω πως με πείραξε ο λόγος σου , πως δείχνομαι τάχα κακός και άδικος με τους έλληνες.Ας αρχίσω λοιπόν σήμερα το γράμμα μου με έναν έπαινο γι αυτούς, για να ξεπλύνω έτσι κάπως την μομφή σου.
Ο εγωισμός δεν κάνει τους έλληνες μόνο κακούς πολίτες στην αγορά, τους κάνει και καλούς στρατιώτες σον πόλεμο. Εχουν αιώνων τρόπαια που μέσα στην μνήμη τους γίνονται σαν νόμοι άγραφοι και επιβάλλουν την περιφρόνηση της κακουχίας και του κινδύνου. Μη συγχέεις την διάλυση της στρατιωτικής δύναμης , που εχει αφορμή τις εμφύλιες έριδες , με την ατομική γενναιότητα καθώς και την πολεμική δεξιοτεχνία των ελλήνων .
Μα δεν είναι μόνο στον πόλεμο ο έλληνας γενναίος και άξιος μαχητής , αλλά και στην ειρήνη. Ακριβώς γιατι η γενναιότητά του δεν είναι συλλογική , σαν των περισσοτέρων λαών , αλλά ατομική , γι αυτό δεν φοβάται , και εκεί που βρίσκεται μόνος του , να ριψοκινδυνεύσει, στην ξενιτιά , στο παράτολμο ταξίδι , στην εξερεύνηση του αγνώστου.
Γι αυτό και τόλμησε τέτοια που εμείς δεν θα τολμούσαμε ποτέ και θεμελίωσε για αιώνες αποικίες , έξω από τις στήλες του Ηρακλέους και πέρα στα χιόνια της Σκυθίας . Και στον καιρό μας ακόμη , έλληνες δεν είναι εκείνοι που τόλμησαν να διασχίσουν άγνωστες θάλασσες για να φτάσουν στην χώρα των Ινδών και στις έμπειρες χώρες πιο κάτω από την γη των Αιθιόπων; Αναρωτιέσαι κάποτε γιατί τα τολμάει αυτά τα παράτολμα ο έλληνας;
Επειδή είναι γενναίος ο έλληνας , είναι και παίκτης. Παίζει την περιουσία του , την ζωή του και κάποτε την τιμή του.
Γεννήθηκε για να σκέπτεται μόνος , για να δρα μόνος , για να μάχεται μόνος και γι αυτό δεν φοβάται την μοναξιά.
Εμείς αντίθετα είμαστε από τα χρόνια τα παλιά μια υπέροχα οργανωμένη αγέλη.Σκεπτόμαστε μαζί , δρούμε μαζί , μαχόμαστε μαζί και μοιραζόμαστε μαζί την τιμή , τα λάφυρα , την δόξα.Οι έλληνες Δε δέχονται , όσο αφήνεται η φύση τους ελεύθερη , να μοιραστούν τίποτε με κανέναν.
Το εθνικό τους τραγούδι, αρχίζει με έναν καυγά , γιατι θελήσανε να κάνουν μοιρασιά ανάμεσα σε άντρες που μοιρασιά δεν δέχονται (Σ.Μ. αναφέρεται στην Ιλιάδα).Και μια που πήρα τον δρόμο των επαίνων , άκουσε και αυτόν , που δεν είναι και ο μικρότερος.
Οι αυστηρές κρίσεις που τώρα βδομάδες σου γράφω , θαρρείς πως είναι μόνο δικές μου; Τις πιο πολλές τις διδάχτηκα από έναν έλληνα , από τον Επίκτητο.
Νέος τον άκουσα να εξηγεί το μέγα δράμα του γένους του. Ήσυχα , καθαρά , με την ακριβολογία και την χάρη που σφράγιζε τον λόγο του , μας ετοίμαζε για έναν κόσμο που είχε πια περάσει, για μίαν Ατλαντίδα που είχε κατακαλύψει ο Ωκεανός.
Κάποτε κάνοντας την απολογία της πατρίδας του , μας έλεγε : «Δεν είναι τόσο δίκαια τα ανθρώπινα, ώστε μόνο αμαρτήματα να είναι οι αιτίες των τιμωριών. Η Τύχη , η τυφλή θεά , η τελευταία στην οποία θα πάψω να πιστεύω , πρόδωσε συχνά τους έλληνες στον δρόμο τους.
Αλλα και αυτοί , πρόσθετε , την συντρέξανε με τον δικό τους τρόπο».
Μην νομίσεις όμως πως μόνο ένας Επίκτητος κατέχει την αρετή του «γνώθι σαυτόν» . Σε κάθε κόχη , απάγκια της αγοράς κάθε πόλης , σε κάθε πλάτανο από κάτω της ευλογημένης ελληνικής γης , θα βρεις και έναν έλληνα , αδυσώπητο κριτή του εαυτού του. Και εύκολα θα σου ξανοιχτεί και ας είσαι ξένος. Αρκεί εσύ να μην αρχίσεις να κακολογείς τίποτε το ελληνικό, γιατι τότε ξυπνάει μέσα του μια άλλη αρετή , η περηφάνια.
Ναι , ναι , σε βλέπω να γελάς , Ατίλιε Νάβιε , αυτούς τους ταπεινούς κόλακες που σέρνονται στους προθαλάμους μας, γελάς που τους ονομάζω περήφανους. Και όμως θα αστοχήσεις στο έργο σου αν αγνοήσεις αυτήν την αλήθεια. Πρόσεξε την υπεροψία και την φιλοτιμία των ελλήνων.
Μην πλανάσαι ! `Εχουν την ευαισθησία των ξεπεσμένων ευγενών. Είναι γκρεμισμένοι κοσμοκράτορες , ποτέ όμως τόσο χαμηλά πεσμένοι ώστε να ξεχάσουν τι ήτανε !
Η πολυσύνθετη ψυχή τους χωράει λογής αντιφάσεις και έρχονται ώρες που για πολλούς είναι δίκαιος ο ειρωνικός λόγος του Ιουβενάλιου "Graeculus esuriens, in coelum jusseris , ibit" (τον λιμασμένο γραικύλο , κι αν στον ουρανό τον προστάξεις να πάει , θα πάει) . Άλλοι όμως είναι τούτοι οι γραικύλοι και άλλοι οι έλληνες.
Και το πιο περίεργο , οι ίδιοι τούτοι σε άλλες ώρες είναι γραικύλοι (graeculus) και σε άλλες έλληνες (graeci) . Δεν πρέπει ποτέ να δώσεις την εντύπωση στον έλληνα ότι του αφαίρεσες την ελευθερία του. `Άφησε τον , όσο μπορείς , να ταράζεται, να θορυβεί , και να ικανοποιεί την πολιτική του μανία , μέσα στην σφαίρα που δεν κινδυνεύουν τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας.
Εσύ πρέπει να έχεις την τέχνη να επεμβαίνεις μόνο την τελευταία στιγμή, όταν δεν μπορείς να βάλεις τους έλληνες να αποτρέψουν το δυσάρεστο.
Πάντοτε βρίσκονται οι διαφωνούντες μεταξύ των ελλήνων, που θα είναι πρόθυμοι να σε βοηθήσουν , είτε θεληματικά, είτε , συνηθέστερα , άθελά τους.Υποβοηθώντας το τυφλό παιγνίδι των φατριών από το παρασκήνιο , χωρίς να προσβάλλεις την περηφάνιά τους , μπορεί να οδηγήσεις τις ελληνικές πόλεις προς το καλό πολύ ευκολότερα παρά με τις σοφότερες διαταγές που θα εξέδιδες, αν ήσουνα ανθύπατος στην Ισπανία η στην Ιλλυρία.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΕΝΔΕΚΑΤΟ
Όμως αν θέλεις στην Ελλάδα πραγματικά να επιβάλεις μία απόφασή σου, όσο σωστή και αν είναι , κοίταξε να μην φανεί η πρόθεσή σου. Πρέπει να θυσιάσεις την τιμή μίας απόφασης για να την επιβάλεις μεταξύ των ελλήνων.
Κάλεσε ιδιαιτέρως έναν-έναν τους αρχηγούς των μερίδων , δώσε στον καθένα την ευκαιρία μίας επίπλαστης πρωτοβουλίας.
Φυσικά , αν δυστροπούν , να τους τρομάξεις , αλλα και αυτό υπό εχεμύθεια , χωρίς να αναγκάσεις την φιλοτιμία τους να πάρει τα όπλα. Δώσε τους κάποια περιθώρια έντιμης υποχώρησης και όταν ακόμη στην πραγματικότητα διατάσεις , μην τους πεις ότι διατάσεις.
Πες τους ότι δεν διατάσεις , αλλά ότι αν δεν γίνει τούτο κι εκείνο, τότε οι ρωμαϊκές λεγεώνες θα αναγκαστούν να μετασταθμεύσουν για λόγους ασφαλείας σε άλλη επαρχία και τότε μπορεί τίποτε Γέτες η Κέλτες η Δακοί να στείλουν τα στίφη τους να δηώσουν την χώρα και ας αναμετρήσουν οι ίδιοι τις συνέπειες και ας αποφασίσουν.
… Όλα αυτά δεν σου τα λεω για να σε κάνω να περιφρονείς τους έλληνες. Απεναντίας σου τα λεω για να τους καταλάβεις και να τους προσέξεις. Ακόμη και σήμερα διατηρούν τα ίχνη μερικών αρετών που μοιάζουν με την χόβολη μίας μεγάλης πυρράς.
Μελετητές της ψυχής των ατόμων και του όχλου , θα τους δεις να εκτελούν μερικούς θαυμάσιους ελιγμούς , να χαράζουν πολιτικά σχέδια περίλαμπρα , με μια ευκινησία στην σκέψη και μια γοργότητα στις αντιδράσεις που εμείς εδώ ποτέ δεν φτάσαμε. Μόνο που ύστερα θα μελαγχολήσεις βλέποντας πως είναι πια ασήμαντοι οι σκοποί για τους οποίους ξοδεύονται αυτά τα εξαίσια χαρίσματα.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΔΩΔΕΚΑΤΟ
Πρόσεξε αυτούς τους παλικαράδες της πολιτικής , που δεν καταλαβαίνουν ότι είναι γελοίο να έχεις το ύφος του δυνατού και του τρανού , όταν από καιρό έχεις πάψει να είσαι.Καθώς τρέφονται από την οπτασία των περασμένων τους μεγαλείων και δεν μπορούν να συμμορφωθούν με τις σημερινές τους διαστάσεις, πολύ θα σε ταλαιπωρήσουν με την αξίωσή τους να μην επεμβαίνεις στα πράγματα της πόλης τους.
Εδώ τελειώνουν οι Οξυρρύγχειοι πάπυροι (σε μετάφραση Κωνσταντίνου Τσάτσου).
Επιμέλεια: Αρχιμ. Σάπικα Δανιήλ-Καθ.Θεολόγου-Γενικού Ιατρού-Αθήνα 12-11-2008
Πέμπτη 30 Οκτωβρίου 2008
Σωφρονίου Σαχάρωφ από το βιβλίο «ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΕΥΧΉΣ»
Του μακαριστού Γέροντος και κτήτορος της Μονής του Τιμίου Προδρόμου Essex Σωφρονίου Σαχάρωφ από το βιβλίο «ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΕΥΧΉΣ», εκδ. Ι. Μ. Τιμίου Προδρόμου.
Η ΑΣΚΗΣΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ
Εις το παρόν κεφάλαιον θα αποπειραθώ να εκθέσω κατά το δυνατόν συντομώτερον τας πλέον ουσιώδεις απόψεις περί της προσευχής του Ιησού, της μεγάλης αυτής ασκήσεως της καρδίας, ως και την πλέον υγιαίνουσαν περί της ασκήσεως ταύτης διδασκαλίαν την οποία συνήντησα εν Αγίω Όρει.
Επί πολλά έτη οι μοναχοί προφέρουν την προσευχήν αυτήν δια του στόματος, μη αναζητούντες τεχνητούς τρόπους ενώσεως του νου μετά της καρδίας. Η προσοχή αυτών συγκεντρούται εις την συμμόρφωσιν της καθ ημέραν ζωής αυτών προς τας εντολάς του Χριστού.
Η αιωνόβιος πείρα της ασκήσεως ταύτης έδειξεν ότι ο νους ενούται μετά της καρδίας δια της ενεργείας του Θεού, όταν ο μοναχός διέλθη την σταθεράν πείραν της υπακοής και της εγκρατείας, όταν ο νους αυτού, η καρδία και αυτό το σώμα του «παλαιού ανθρώπου» ελευθερωθούν επαρκώς εκ της εξουσίας της αμαρτίας.
Εν τούτοις και κατά το παρελθόν και κατά τον παρόντα καιρόν οι Πατέρες ενίοτε επιτρέπουν να προσφεύγωμεν εις την τεχνητήν μέθοδον εισαγωγής του νου εις την καρδίαν. Προς τούτο ο μοναχός, δίδων κατάλληλον θέσιν εις το σώμα και κλίνων την κεφαλήν προς το στήθος, νοερώς προφέρει την προσευχήν εισπνέων ησύχως τον αέρα μετά των λέξεων: «Κύριε, Ιησού Χριστέ, (Υιέ του Θεού)» και έπειτα εκπνέων τελειώνει την προσευχήν: «ελέησον με (τον αμαρτωλόν)».
Κατά τον χρόνον της εισπνοής η προσευχή του νου κατ αρχάς ακολουθεί την κίνησιν του εισπνεομένου αέρος και συγκεντρούται εις το άνω μέρος της καρδίας. Κατά την εργασίαν ταύτην επί τι χρονικόν διάστημα η προσοχή δύναται να διαφυλαχθή αδιάχυτος και ο νους να παραμείνη πλησίον της καρδίας, έτι δε και να εισέλθη εντός αυτής. Η πείρα θα δείξη ότι ο τρόπος ούτος θα δώση εις τον νουν την δυνατότητα να ίδη ουχί αυτήν την φυσικήν καρδίαν, αλλά εκείνο όπερ τελείται εν αυτή: Οποία αισθήματα εισδύουν εν αυτή· οποίαι νοεραί εικόνες προσεγγίζουν αυτήν εκ των έξω.
Η τοιαύτη άσκησις θα οδηγήση τον μοναχόν να αισθάνηται την καρδίαν αυτού και να διαμένη εν αυτή δια της προσοχής του νοός μη προσφεύγων πλέον εις οιανδήποτε «ψυχοσωματικήν τεχνικήν».
Η τεχνητή μέθοδος δύναται να βοηθήση τον αρχάριον να ανεύρη τον τόπον, όπου οφείλει να σταθή η προσοχή του νοός κατά την προσευχήν και εν γένει εν παντί καιρώ. Εν τούτοις η πραγματική προσευχή δεν επιτυγχάνεται δια του τρόπου αυτού. Αύτη έρχεται ουχί άλλως, ει μη δια της πίστεως και της μετανοίας, αίτινες είναι η μόνη βάσις δι αυτήν.
Ο κίνδυνος της ψυχοτεχνικής, ως κατέδειξεν η μακρά πείρα, έγκειται εις το ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, οίτινες αποδίδουν καθ υπερβολήν μεγάλην σημασίαν εις την μέθοδον καθ εαυτήν. Προς αποφυγήν της επιβλαβούς παραμορφώσεως της πνευματικής ζωής του προσευχομένου συνιστάται από παλιών χρόνων εις τους αρχαρίους ασκητάς άλλος τρόπος, κατά πολύ βραδύτερος, αλλ ασυγκρίτως ορθότερος και ωφελιμώτερος και δη: να συγκεντρούται η προσοχή εις το Όνομα του Ιησού Χριστού και εις τους λόγους της ευχής.
Όταν η συντριβή δια τας αμαρτίας φθάση εις ωρισμένον βαθμόν, τότε ο νους φυσικώ τω τρόπω ενούται μετά της καρδίας.
Ο πλήρης τύπος της προσευχής είναι: «Κύριε, Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλόν». Εις τους αρχαρίους ακριβώς αυτός ο τύπος προτείνεται. Εις το πρώτον μέρος της προσευχής ομολογούμεν τον Χριστόν-Θεόν, τον σαρκωθέντα δια την ημών σωτηρίαν.
Εις το δεύτερον μέρος εν μετανοία αναγνωρίζομεν την πτώσιν ημών, την αμαρτωλότητα και την λύτρωσιν ημών. Ο συνδυασμός της δογματικής ομολογίας μετά της μετανοίας απεργάζεται την προσευχήν πληρεστέραν κατά το θετικόν αυτής περιεχόμενον. Είναι δυνατόν να καθορίσωμεν στάδια τινα εν τη αναπτύξει της προσευχής ταύτης:
Πρώτον, είναι η προφορική. Λέγομεν την προσευχήν δια των χειλέων, ενώ προσπαθούμεν να συγκεκντρώσωμεν την προσοχήν ημών εις το Όνομα και τας λέξεις.
Δεύτερον, νοερά. Δεν κινούμεν πλέον τα χείλη, αλλά προφέρομεν το όνομα του Ιησού Χριστού και το λοιπόν περιεχόμενον της προσευχής νοερώς.
Τρίτον, νοερά-καρδιακή. Ο νους και η καρδία ενούνται κατά την ενέργεια αυτών· η προσοχή περικλείεται εντός της καρδίας και εκεί προφέρεται η ευχή.
Τέταρτον, αυτενεργουμένη. Η προσευχή στερεούται εν τη καρδία, και άνευ ιδιαιτέρας προσπαθείας της θελήσεως προφέρεται αφ εαυτής εντός της καρδίας, ελκύουσα προς τα εκεί την προσοχήν του νοός.
Πέμπτον, χαρισματική. Η προσευχή ενεργεί ως τρυφερά φλοξ εντός ημών, ως έμπνευσις ʼνωθεν, γλυκαίνουσα την καρδίαν δια της αισθήσεως της αγάπης του Θεού και αρπάζουσα τον νου εις πνευματικάς θεωρίας. Ενίοτε συνοδεύεται μετά της οράσεως του Φωτός.
Η βαθμιαία ανάβασις εν τη προσευχή είναι η πλέον αξιόπιστος. Εις τον εισερχόμενον εις το στάδιον του αγώνος δια την προσευχήν επιμόνως προτείνεται να αρχίζη δια της προφορικής προσευχής, έως ότου αύτη αφομοιωθή υπό του σώματος, της γλώσσης, της καρδίας και της διανοίας αυτού. Η διάρκεια της περιόδου ταύτης διαφέρει εις έκαστον. Όσον βαθυτέρα είναι η μετάνοια, τοσούτον συντομωτέρα η οδός.
Η άσκησις της νοεράς προσευχής δύναται προς καιρόν να συνδέηται μετά της ψυχοσωματικής μεθόδου, τουτέστι να φέρη χαρακτήρα ρυθμικής ή αρρύθμου προφοράς της ευχής δια του νοερού μέσου της εισπνοής κατά το πρώτον μέρος και της εκπνοής κατά το δεύτερον, καθώς περιεγράφη ανωτέρω.
Η τοιαύτη εργασία δύναται να είναι ωφέλιμος, εάν έχωμεν πάντοτε κατά νουν ότι εκάστη επίκλησις του Ονόματος του Χριστού πρέπει να συνδέηται αδιαστάτως μετ’Αυτού, του Προσώπου του Χριστού-Θεού. Αλλέως η προσευχή μετατρέπεται εις τεχνητόν γύμνασμα και καταλήγει εις αμαρτίαν εναντίον της εντολής: «Ου λήψει το Όνομα Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω» (Εξ. 20,7 και Δευτ. 5,11).
Όταν η προσοχή του νοός στερεούται εν τη καρδία, τότε είναι δυνατός ο πλήρης έλεγχος των τελουμένων εντός της καρδίας, η δε πάλη προς τα πάθη διεξάγεται μετά συνέσεως. Ο ευχόμενος βλέπει τους εχθρούς προσεγγίζοντας εκ των έξω και δύναται να εκδιώξη αυτούς δια της δυνάμεως του Ονόματος του Χριστού.
Δια της ασκήσεως ταύτης η καρδία λεπτύνεται και γίνεται διορατική: Διαισθάνεται την κατάστασιν του προσώπου εκείνου, περί του οποίου προσφέρεται δέησις. Κατ αυτόν τον τρόπον τελείται η μετάβασις εκ της νοεράς προσευχής εις την νοεράν-καρδιακήν, μετά την οποίαν δίδεται η αυτενεργούμενη προσευχή.
Αγωνιζόμεθα να παρασταθώμεν ενώπιον του Θεού εν τη ενότητι και ολότητι της υπάρξεως ημών. Η εν φόβω Θεού επίκλησις του Ονόματος του Σωτήρος συνδεομένη μετά της ακαταπαύστου προσπαθείας τηρήσεως των εντολών , οδηγεί βαθμηδόν εις την μακαρίαν ενότητα όλων των δυνάμεων ημών, των πρότερον εξησθενημένων εκ της Πτώσεως.
Κατά τον θαυμαστόν, αλλά δύσκολον και οδυνηρόν αυτόν αγώνα ουδέποτε πρέπει να βιαζώμεθα. Είναι σημαντικόν να αποβάλωμεν τον λογισμόν, όστις εισηγείται εις ημάς την επιτυχίαν του μεγίστου εις τον βραχύτερον δυνατόν χρόνον. Ο Θεός δεν βιάζεται την θέλησιν ημών, αλλ ούτε εις Αυτόν είναι δυνατόν να επιβάλωμεν δια της βίας να πράξη ο,τιδήποτε. Τα επιτυγχανόμενα δια της βίας της θελήσεως μέσω της ψυχοσωματικής μεθόδου δεν διατηρούνται επί μακρόν, και το κυριώτερον, δεν οδηγούν εις την ένωσιν του πνεύματος ημών μετά του Πνεύματος του Ζώντος Θεού.
Εν ταις συνθήκαις του συγχρόνου κόσμου η προσευχή απαιτεί υπεράθρωπον ανδρείαν, διότι εις αυτήν ανθίσταται το σύνολον των κοσμικών ενεργειών. Διαμονή εν απερισπάστω προσευχή σημαίνει νίκην εφ όλων των επιπέδων της φυσικής υπάρξεως. Η οδός αύτη είναι μακρά και ακανθώδης, αλλ έρχεται στιγμή κατά την οποίαν ακτίς του Θείου Φωτός διαπερά το πυκνόν σκότος και δημιουργεί ενώπιον ημών ρωγμήν, δια μέσου της οποίας βλέπομεν την Πηγήν του Φωτός τούτου. Τότε η προσευχή του Ιησού λαμβάνει κοσμικάς και υπερκοσμίους διαστάσεις.
«Γύμναζε δε σεαυτόν προς ευσέβειαν· η γαρ σωματική γυμνασία προς ολίγον εστίν ωφέλιμος, η δε ευσεβεία προς πάντα ωφέλιμος εστίν, επαγγελίαν έχουσα ζωής της νυν και της μελλούσης. Πιστός ο λόγος και πάσης αποδοχής άξιος· εις τούτο γαρ και κοπιώμεν... ότι ηλπίκαμεν επί Θεώ ζώντι, Ος εστί Σωτήρ πάντων ανθρώπων... Παράγγελλε ταύτα και δίδασκε» ( Α’ Τιμ. 4,7-11).
Η τήρησις της διδαχής ταύτης του Αποστόλου αποτελεί την πιστοτέραν οδόν προς τον Αναζητούμενον. Είναι αδύνατον να διανοηθώμεν ότι δια τεχνητών μέσων αποκτάται η θέωσις. Πιστεύομεν ότι ο Θεός ήλθεν εις την γην, απεκάλυψε το μυστήριον της αμαρτίας και έδωκεν εις ημάς την χάριν της μετανοίας, ημείς δε προσευχόμεθα: «Κύριε, Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλόν», επ ελπίδι της συγχωρήσεως και της καταλλαγής εν τω Ονόματι Αυτού. Τους λόγους «ελέησόν με τον αμαρτωλόν» δεν εγκαταλείπομεν καθ όλην την ζωήν ημών.
Η τελεία νίκη επί της αμαρτίας είναι δυνατή ουχί άλλως, ει μη δια της ενοικήσεως εν ημίν του Ιδίου του Θεού. Τούτο αποτελεί την θέωσιν ημών, ένεκα της οποίας καθίσταται δυνατή η άμεσος θεωρία του Θεού «καθώς εστί». Το πλήρωμα της χριστιανικής τελειότητος είναι ακατόρθωτον εν τοις ορίοις της γης. Ο Αγιος Ιωάννης ο Θεολόγος γράφει: «Θεόν ουδείς εώρακε πώποτε· ο Μονογενής Υιός ο ων εις τον κόλπον του Πατρός Εκείνος εξηγήσατο» (Ιωαν. 1,18).
Ο ίδιος δε διαβεβαιοί ημάς ότι εν τω μέλλοντι αιώνι θα συντελεσθή η θέωσις ημών, διότι «οψόμεθα Αυτόν καθώς εστί» (Α Ιωαν. 3,2). «Πας ο έχων την ελπίδα ταύτην... αγνίζει εαυτόν, καθώς Εκείνος αγνός εστί... πας ο εν Αυτώ μένων ουχ αμαρτάνει· πας ο αμαρτάνων ουχ εώρακεν Αυτόν ουδέ έγνωκεν Αυτόν» (Α’ Ιωαν. 3,3 και 6).
Είναι ωφέλιμον να διαποτισθώμεν υπό του περιεχομένου αυτής της Επιστολής, ίνα η επίκλησης του Ονόματος του Ιησού γένηται ενεργός, σωτήριος, ίνα «μεταβώμεν» εκ του θανάτου εις την ζωήν» (πρβλ. ΑΙωαν. 3,14) και λάβωμεν «δύναμιν εξ ύψους» (Λουκ. 24,49).
Εν εκ των πλέον θαυμασίων βιβλίων των ασκητών Πατέρων είναι η «Κλίμαξ» του αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου. Αναγινώσκεται υπό των αρχαρίων μοναχών, αλλά χρησιμεύει και ως αυθεντικόν κριτήριον δια τους τελείους. (Είναι ίσως περιττόν να είπωμεν ότι η τελειότης επί της γης ουδέποτε είναι πλήρης). Παρόμοιόν τι δυνάμεθα να διαπιστώσωμεν και εις ό,τι αφορά εις την προσευχήν του Ιησού. Δι αυτής προσεύχονται κατά την διάρκειαν πάσης εργασίας απλοί και ευσεβείς άνθρωποι· δι αυτής αντικαθίστανται αι εκκλησιαστικαί ακολουθίαι· αυτήν «νοερώς» προφέρουν οι μοναχοί , ευρισκόμενοι εν τω ναώ κατά τον χρόνον των ακολουθιών· αύτη συνιστά ωσαύτως το κατ’ εξοχήν έργον των μοναχών εν τοις κελλίοις και των ερημιτών-ησυχαστών.
Η εργασία της προσευχής ταύτης συνδέεται στενώτατα μετά της θεολογίας του Θείου Ονόματος. Έχει αύτη βαθείας δογματικάς ρίζας, ως και όλη η ασκητική ζωή των ορθοδόξων: Συμβολίζει αρμονικώς μετά της δογματικής συνειδήσεως. Η προσευχή εις τινας των μορφών αυτής γίνεται αληθώς πυρ καταναλίσκον τα πάθη (βλ. Εβρ. 12,29).
Εν αυτή περικλείεται Θεία δύναμις, ήτις ανιστά τους νεκρωθέντας εκ της αμαρτίας. Είναι φως, όπερ λαμπρύνει τον νουν και μεταδίδει εις αυτόν την ικανότητα της διακρίσεως δυνάμεων αίτινες ενεργούν «εν τω κόσμω»· παρέχει ωσαύτως την δυνατότητα της θεωρίας των τελουμένων εντός του νου και της καρδίας ημών: «Διικνουμένη (αύτη) άχρι μερισμού ψυχής τε και πνεύματος, αρμών τε και μυελών και κριτική ενθυμήσεων και εννοιών καρδίας» (πρβλ. Εβρ. 4,12).
Η ευλαβής άσκησις της προσευχής ταύτης οδηγεί τον άνθρωπον εις συνάντησιν μετά πολλών εναντιουμένων ενεργειών κεκρυμένων εν τη ατμοσφαίρα. Προσφερομένη εν τη καταστάσει βαθείας μετανοίας διεισδύει εις τον χώρον, όστις κείται πέραν των ορίων «της σοφίας των σοφών και της συνέσεως των συνετών» (Α’ Κορ. 1,19).
Εις τας πλέον εντατικάς εκδηλώσεις αυτής απαιτεί αύτη ή μεγάλην πείραν ή καθοδηγητήν. Είναι απαραίτητος εις όλους ανεξαιρέτως τους ασκούντας αυτήν η νηπτική περίσκεψις, το πνεύμα της συντριβής και του φόβου του Θεού, η υπομονή εις παν επερχόμενον επ’ αυτούς.
Τότε γίνεται αύτη δύναμις, ήτις συνάπτει το πνεύμα ημών προς το Πνεύμα του Θεού, παρέχουσα την αίσθησιν της ζώσης παρουσίας της αιωνιότητος εντός ημών, έχουσα ήδη οδηγήσει ημάς δια μέσου αβύσσων σκότους εν ημίν κεκρυμένων.
Η προσευχή αύτη είναι μέγα δώρον του ουρανού προς τον άνθρωπον και την ανθρωπότητα.
Πόσο σημαντική είναι η διαμονή (ίνα μη είπω η άσκησις) εν τη προσευχή, μαρτυρεί και αυτή η πείρα. Θεωρώ επιτρεπτόν να παραβάλω ταύτην προς την φυσικήν ζωήν του κόσμου ημών και να φέρω παραδείγματα εκ των γνωστών εις ημάς γεγονότων της συγχρόνου επικαιρότητος.
Οι αθληταί, προετοιμαζόμενοι δια τους προκειμένους εις αυτούς αγώνας, επαναλαμβάνουν επί μακρόν τας αυτάς ασκήσεις, ώστε να εκτελέσουν κατά την στιγμήν της διεξαγωγής αυτών ταχέως και μετά βεβαιότητος, και τρόπον τινά μηχανικώς, πάσας τας κινήσεις, τας οποίας ήδη καλώς αφωμοίωσαν.
Εκ του αριθμού των ασκήσεων εξαρτάται και η ποιότης της αποδόσεως. Ιδού, θα διηγηθώ εισέτι γεγονός, όπερ συνέβη εις κύκλον γνωστών εις εμέ προσώπων. Βεβαίως επαναλαμβάνω επί του προκειμένου εκείνα, άτινα ήκουσα εξ ενός εκ των πλησιεστέρων ανθρώπων προς τα πρόσωπα εις τα οποία αναφέρονται.
Εις ευρωπαικήν τινα πόλιν δύο αδελφοί ανυμφεύθησαν σχεδόν συγχρόνως δύο νέας. Η μία εξ αυτών ήτο ιατρός, άνθρωπος οξείας αντιλήψεως και ισχυρού χαρακτήρος. Η άλλη ήτο ωραιοτέρα, δραστήριος, ευγενής αλλ ουχί καθ υπερβολήν ευφυής. Ότε επλησίαζεν ο καιρός του τοκετού δι αμφοτέρας, απεφάσισαν να αποκτήσουν την πρώτην εμπειρίαν ακολουθούσαι την πρότινος εμφανισθείσαν μέθοδον του «ανωδύνου τοκετού».
Η πρώτη, η ιατρός, ταχέως κατενόησεν όλον τον μηχανισμόν της πράξεως ταύτης και μετά δύο ή τρία μαθήματα της καθωρισμένης γυμναστικής εγκατέλειψε τας ασκήσεις, πεπεισμένη ότι κατενόησε τα πάντα και ότι κατά την στιγμήν της ανάγκης θα εφήρμοζε τας γνώσεις αυτής.
Η άλλη δεν εγνώριζε πολλά περί της ανατομίας του σώματος ούτε διετίθετο να ασχοληθή μετά της θεωρητικής πλευράς της μεθόδου ταύτης, αλλά παρεδόθη απλώς μετά ζήλου εις την επανάληψιν του προδιαγεγραμμένου συμπλέγματος κινήσεων του σώματος. Αφομοιώσασα δε ταύτας επαρκώς, ότε έφθασεν η στιγμή, απήλθε δια το προκείμενον εγχείρημα.
Και τί νομίζετε ότι συνέβη; Η μεν πρώτη κατά την στιγμήν του τοκετού εκ των πρώτων ήδη ωδινών δεν ενεθυμήθη τας θεωρίας και έτεκε μετά μεγάλης δυσκολίας, «εν λύπαις» (Γεν. 3,16)· η δε άλλη έτεκεν άνευ πόνων και σχεδόν άνευ δυσκολίας.
Ούτω θα συμβή και εις ημάς. Ο σύγχρονος και πεπαιδευμένος άνθρωπος είναι εις θέσιν να εννοήση τον «μηχανισμόν» της νοεράς προσευχής. Αρκεί να προσευχηθή δύο ή τρεις εβδομάδας μετά τινός ζήλου, να αναγνώση ολίγα βιβλία, και ιδού, ο ίδιος δύναται ήδη εις τα γεγραμμένα βιβλία να προσθέση και το ίδιον αυτού.
Κατά την ώραν όμως του θανάτου, όταν η όλη σύστασις ημών υποβάλληται εις βιαίαν διάσπασιν, όταν ο νους θολούται και η καρδία αισθάνηται ισχυρούς πόνους ή εξασθένησιν, τότε πάσαι αι θεωρητικαί ημών γνώσεις εκλείπουν και η προσευχή δύναται να απολεσθή.
Είναι αναγκαίον να προσευχώμεθα επί έτη. Να αναγινώσκωμεν ολίγον, και μόνον ό,τι κατά τον ένα ή τον άλλον τρόπον άπτεται της προσευχής και συνεργεί, κατά το περιεχόμενον αυτού, εις την ενίσχυσιν της έλξεως προς προσευχήν μετανοίας δια της εσωτερικής φυλακής του νοός.
Εκ της μακροχρονίου επαναλήψεως η προσευχή γίνεται φύσις της υπάρξεως ημών, φυσική αντίδρασις εις παν φαινόμενον εν τη πνευματική σφαίρα, είτε τούτο είναι φως, είτε σκότος, είτε εμφάνισις αγίων αγγέλων ή δαιμονικών δυνάμεων, χαρά ή λύπη εν ενί λόγω, εν παντί καιρώ και πάση περιστάσει.
Μετά τοιαύτης προσευχής η γέννησις ημών δια την ουράνιον ζωήν δύναται όντως να αποβή ανώδυνος.
Η βίβλος της Καινής Διαθήκης, ήτις αποκαλύπτει εις ημάς τα έσχατα βάθη του ανάρχου Όντος, είναι σύντομος, αλλά και η θεωρία της προσευχής του Ιησού δεν απαιτεί ανάπτυξιν εις πλάτος. Η δια του Χριστού φανερωθείσα τελειότης είναι ανέφικτος εν τοις ορίοις της γης· το πλήθος των πειρασμών, τους οποίους διέρχεται ο ασκών την προσευχήν ταύτην, είναι απερίγραπτον.
Η άσκησις της προσευχής ταύτης οδηγεί κατά παράδοξον τρόπον το πνεύμα του ανθρώπου εις συνάντησιν μετά των κεκρυμμένων εν τω «Κόσμω» δυνάμεων. Η δια του Ονόματος του Ιησού προσευχή προκαλεί εναντίον αυτής επίθεσιν εκ μέρους των κοσμικών δυνάμεων, κάλλιον δ ειπείν, την πάλην μετά «των κοσμοκρατόρων του σκότους του αιώνος τούτου, των πνευματικών της πονηρίας εν τοις επουρανίοις» (πρβλ. Εφεσ. 6,12).
Αύτη, ανυψούσα τον άνθρωπων εις σφαίρας κειμένας πέραν των ορίων της γηίνης σοφίας, εις τα υψίστας μορφάς αυτής, απαιτεί «άγγελον πιστόν οδηγόν».
Η προσευχή του Ιησού κατά την ουσίαν αυτής υπέρκειται παντός εξωτερικού σχήματος, εν τη πράξει όμως οι πιστοί ένεκα της ανικανότητος αυτών να σταθούν εν αυτή «καθαρώ νοΐ» επί μακρόν χρόνον, χρησιμοποιούν το κομβοσχοίνιον χάριν πειθαρχίας.
Εν τω Αγίω Όρει του ʼθω το πλέον διαδεδομένον κομβοσχοίνιον φέρει εκατό κόμβους διηρημένους εις τέσσαρα μέρη των είκοσι πέντε κόμβων. Ο αριθμός των προσευχών και των μετανοιών καθ ημέραν και νύκτα ορίζεται αναλόγως της δυνάμεως εκάστου και των πραγματικών συνθηκών της ζωής αυτού.
Η ΑΣΚΗΣΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ
Εις το παρόν κεφάλαιον θα αποπειραθώ να εκθέσω κατά το δυνατόν συντομώτερον τας πλέον ουσιώδεις απόψεις περί της προσευχής του Ιησού, της μεγάλης αυτής ασκήσεως της καρδίας, ως και την πλέον υγιαίνουσαν περί της ασκήσεως ταύτης διδασκαλίαν την οποία συνήντησα εν Αγίω Όρει.
Επί πολλά έτη οι μοναχοί προφέρουν την προσευχήν αυτήν δια του στόματος, μη αναζητούντες τεχνητούς τρόπους ενώσεως του νου μετά της καρδίας. Η προσοχή αυτών συγκεντρούται εις την συμμόρφωσιν της καθ ημέραν ζωής αυτών προς τας εντολάς του Χριστού.
Η αιωνόβιος πείρα της ασκήσεως ταύτης έδειξεν ότι ο νους ενούται μετά της καρδίας δια της ενεργείας του Θεού, όταν ο μοναχός διέλθη την σταθεράν πείραν της υπακοής και της εγκρατείας, όταν ο νους αυτού, η καρδία και αυτό το σώμα του «παλαιού ανθρώπου» ελευθερωθούν επαρκώς εκ της εξουσίας της αμαρτίας.
Εν τούτοις και κατά το παρελθόν και κατά τον παρόντα καιρόν οι Πατέρες ενίοτε επιτρέπουν να προσφεύγωμεν εις την τεχνητήν μέθοδον εισαγωγής του νου εις την καρδίαν. Προς τούτο ο μοναχός, δίδων κατάλληλον θέσιν εις το σώμα και κλίνων την κεφαλήν προς το στήθος, νοερώς προφέρει την προσευχήν εισπνέων ησύχως τον αέρα μετά των λέξεων: «Κύριε, Ιησού Χριστέ, (Υιέ του Θεού)» και έπειτα εκπνέων τελειώνει την προσευχήν: «ελέησον με (τον αμαρτωλόν)».
Κατά τον χρόνον της εισπνοής η προσευχή του νου κατ αρχάς ακολουθεί την κίνησιν του εισπνεομένου αέρος και συγκεντρούται εις το άνω μέρος της καρδίας. Κατά την εργασίαν ταύτην επί τι χρονικόν διάστημα η προσοχή δύναται να διαφυλαχθή αδιάχυτος και ο νους να παραμείνη πλησίον της καρδίας, έτι δε και να εισέλθη εντός αυτής. Η πείρα θα δείξη ότι ο τρόπος ούτος θα δώση εις τον νουν την δυνατότητα να ίδη ουχί αυτήν την φυσικήν καρδίαν, αλλά εκείνο όπερ τελείται εν αυτή: Οποία αισθήματα εισδύουν εν αυτή· οποίαι νοεραί εικόνες προσεγγίζουν αυτήν εκ των έξω.
Η τοιαύτη άσκησις θα οδηγήση τον μοναχόν να αισθάνηται την καρδίαν αυτού και να διαμένη εν αυτή δια της προσοχής του νοός μη προσφεύγων πλέον εις οιανδήποτε «ψυχοσωματικήν τεχνικήν».
Η τεχνητή μέθοδος δύναται να βοηθήση τον αρχάριον να ανεύρη τον τόπον, όπου οφείλει να σταθή η προσοχή του νοός κατά την προσευχήν και εν γένει εν παντί καιρώ. Εν τούτοις η πραγματική προσευχή δεν επιτυγχάνεται δια του τρόπου αυτού. Αύτη έρχεται ουχί άλλως, ει μη δια της πίστεως και της μετανοίας, αίτινες είναι η μόνη βάσις δι αυτήν.
Ο κίνδυνος της ψυχοτεχνικής, ως κατέδειξεν η μακρά πείρα, έγκειται εις το ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, οίτινες αποδίδουν καθ υπερβολήν μεγάλην σημασίαν εις την μέθοδον καθ εαυτήν. Προς αποφυγήν της επιβλαβούς παραμορφώσεως της πνευματικής ζωής του προσευχομένου συνιστάται από παλιών χρόνων εις τους αρχαρίους ασκητάς άλλος τρόπος, κατά πολύ βραδύτερος, αλλ ασυγκρίτως ορθότερος και ωφελιμώτερος και δη: να συγκεντρούται η προσοχή εις το Όνομα του Ιησού Χριστού και εις τους λόγους της ευχής.
Όταν η συντριβή δια τας αμαρτίας φθάση εις ωρισμένον βαθμόν, τότε ο νους φυσικώ τω τρόπω ενούται μετά της καρδίας.
Ο πλήρης τύπος της προσευχής είναι: «Κύριε, Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλόν». Εις τους αρχαρίους ακριβώς αυτός ο τύπος προτείνεται. Εις το πρώτον μέρος της προσευχής ομολογούμεν τον Χριστόν-Θεόν, τον σαρκωθέντα δια την ημών σωτηρίαν.
Εις το δεύτερον μέρος εν μετανοία αναγνωρίζομεν την πτώσιν ημών, την αμαρτωλότητα και την λύτρωσιν ημών. Ο συνδυασμός της δογματικής ομολογίας μετά της μετανοίας απεργάζεται την προσευχήν πληρεστέραν κατά το θετικόν αυτής περιεχόμενον. Είναι δυνατόν να καθορίσωμεν στάδια τινα εν τη αναπτύξει της προσευχής ταύτης:
Πρώτον, είναι η προφορική. Λέγομεν την προσευχήν δια των χειλέων, ενώ προσπαθούμεν να συγκεκντρώσωμεν την προσοχήν ημών εις το Όνομα και τας λέξεις.
Δεύτερον, νοερά. Δεν κινούμεν πλέον τα χείλη, αλλά προφέρομεν το όνομα του Ιησού Χριστού και το λοιπόν περιεχόμενον της προσευχής νοερώς.
Τρίτον, νοερά-καρδιακή. Ο νους και η καρδία ενούνται κατά την ενέργεια αυτών· η προσοχή περικλείεται εντός της καρδίας και εκεί προφέρεται η ευχή.
Τέταρτον, αυτενεργουμένη. Η προσευχή στερεούται εν τη καρδία, και άνευ ιδιαιτέρας προσπαθείας της θελήσεως προφέρεται αφ εαυτής εντός της καρδίας, ελκύουσα προς τα εκεί την προσοχήν του νοός.
Πέμπτον, χαρισματική. Η προσευχή ενεργεί ως τρυφερά φλοξ εντός ημών, ως έμπνευσις ʼνωθεν, γλυκαίνουσα την καρδίαν δια της αισθήσεως της αγάπης του Θεού και αρπάζουσα τον νου εις πνευματικάς θεωρίας. Ενίοτε συνοδεύεται μετά της οράσεως του Φωτός.
Η βαθμιαία ανάβασις εν τη προσευχή είναι η πλέον αξιόπιστος. Εις τον εισερχόμενον εις το στάδιον του αγώνος δια την προσευχήν επιμόνως προτείνεται να αρχίζη δια της προφορικής προσευχής, έως ότου αύτη αφομοιωθή υπό του σώματος, της γλώσσης, της καρδίας και της διανοίας αυτού. Η διάρκεια της περιόδου ταύτης διαφέρει εις έκαστον. Όσον βαθυτέρα είναι η μετάνοια, τοσούτον συντομωτέρα η οδός.
Η άσκησις της νοεράς προσευχής δύναται προς καιρόν να συνδέηται μετά της ψυχοσωματικής μεθόδου, τουτέστι να φέρη χαρακτήρα ρυθμικής ή αρρύθμου προφοράς της ευχής δια του νοερού μέσου της εισπνοής κατά το πρώτον μέρος και της εκπνοής κατά το δεύτερον, καθώς περιεγράφη ανωτέρω.
Η τοιαύτη εργασία δύναται να είναι ωφέλιμος, εάν έχωμεν πάντοτε κατά νουν ότι εκάστη επίκλησις του Ονόματος του Χριστού πρέπει να συνδέηται αδιαστάτως μετ’Αυτού, του Προσώπου του Χριστού-Θεού. Αλλέως η προσευχή μετατρέπεται εις τεχνητόν γύμνασμα και καταλήγει εις αμαρτίαν εναντίον της εντολής: «Ου λήψει το Όνομα Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω» (Εξ. 20,7 και Δευτ. 5,11).
Όταν η προσοχή του νοός στερεούται εν τη καρδία, τότε είναι δυνατός ο πλήρης έλεγχος των τελουμένων εντός της καρδίας, η δε πάλη προς τα πάθη διεξάγεται μετά συνέσεως. Ο ευχόμενος βλέπει τους εχθρούς προσεγγίζοντας εκ των έξω και δύναται να εκδιώξη αυτούς δια της δυνάμεως του Ονόματος του Χριστού.
Δια της ασκήσεως ταύτης η καρδία λεπτύνεται και γίνεται διορατική: Διαισθάνεται την κατάστασιν του προσώπου εκείνου, περί του οποίου προσφέρεται δέησις. Κατ αυτόν τον τρόπον τελείται η μετάβασις εκ της νοεράς προσευχής εις την νοεράν-καρδιακήν, μετά την οποίαν δίδεται η αυτενεργούμενη προσευχή.
Αγωνιζόμεθα να παρασταθώμεν ενώπιον του Θεού εν τη ενότητι και ολότητι της υπάρξεως ημών. Η εν φόβω Θεού επίκλησις του Ονόματος του Σωτήρος συνδεομένη μετά της ακαταπαύστου προσπαθείας τηρήσεως των εντολών , οδηγεί βαθμηδόν εις την μακαρίαν ενότητα όλων των δυνάμεων ημών, των πρότερον εξησθενημένων εκ της Πτώσεως.
Κατά τον θαυμαστόν, αλλά δύσκολον και οδυνηρόν αυτόν αγώνα ουδέποτε πρέπει να βιαζώμεθα. Είναι σημαντικόν να αποβάλωμεν τον λογισμόν, όστις εισηγείται εις ημάς την επιτυχίαν του μεγίστου εις τον βραχύτερον δυνατόν χρόνον. Ο Θεός δεν βιάζεται την θέλησιν ημών, αλλ ούτε εις Αυτόν είναι δυνατόν να επιβάλωμεν δια της βίας να πράξη ο,τιδήποτε. Τα επιτυγχανόμενα δια της βίας της θελήσεως μέσω της ψυχοσωματικής μεθόδου δεν διατηρούνται επί μακρόν, και το κυριώτερον, δεν οδηγούν εις την ένωσιν του πνεύματος ημών μετά του Πνεύματος του Ζώντος Θεού.
Εν ταις συνθήκαις του συγχρόνου κόσμου η προσευχή απαιτεί υπεράθρωπον ανδρείαν, διότι εις αυτήν ανθίσταται το σύνολον των κοσμικών ενεργειών. Διαμονή εν απερισπάστω προσευχή σημαίνει νίκην εφ όλων των επιπέδων της φυσικής υπάρξεως. Η οδός αύτη είναι μακρά και ακανθώδης, αλλ έρχεται στιγμή κατά την οποίαν ακτίς του Θείου Φωτός διαπερά το πυκνόν σκότος και δημιουργεί ενώπιον ημών ρωγμήν, δια μέσου της οποίας βλέπομεν την Πηγήν του Φωτός τούτου. Τότε η προσευχή του Ιησού λαμβάνει κοσμικάς και υπερκοσμίους διαστάσεις.
«Γύμναζε δε σεαυτόν προς ευσέβειαν· η γαρ σωματική γυμνασία προς ολίγον εστίν ωφέλιμος, η δε ευσεβεία προς πάντα ωφέλιμος εστίν, επαγγελίαν έχουσα ζωής της νυν και της μελλούσης. Πιστός ο λόγος και πάσης αποδοχής άξιος· εις τούτο γαρ και κοπιώμεν... ότι ηλπίκαμεν επί Θεώ ζώντι, Ος εστί Σωτήρ πάντων ανθρώπων... Παράγγελλε ταύτα και δίδασκε» ( Α’ Τιμ. 4,7-11).
Η τήρησις της διδαχής ταύτης του Αποστόλου αποτελεί την πιστοτέραν οδόν προς τον Αναζητούμενον. Είναι αδύνατον να διανοηθώμεν ότι δια τεχνητών μέσων αποκτάται η θέωσις. Πιστεύομεν ότι ο Θεός ήλθεν εις την γην, απεκάλυψε το μυστήριον της αμαρτίας και έδωκεν εις ημάς την χάριν της μετανοίας, ημείς δε προσευχόμεθα: «Κύριε, Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλόν», επ ελπίδι της συγχωρήσεως και της καταλλαγής εν τω Ονόματι Αυτού. Τους λόγους «ελέησόν με τον αμαρτωλόν» δεν εγκαταλείπομεν καθ όλην την ζωήν ημών.
Η τελεία νίκη επί της αμαρτίας είναι δυνατή ουχί άλλως, ει μη δια της ενοικήσεως εν ημίν του Ιδίου του Θεού. Τούτο αποτελεί την θέωσιν ημών, ένεκα της οποίας καθίσταται δυνατή η άμεσος θεωρία του Θεού «καθώς εστί». Το πλήρωμα της χριστιανικής τελειότητος είναι ακατόρθωτον εν τοις ορίοις της γης. Ο Αγιος Ιωάννης ο Θεολόγος γράφει: «Θεόν ουδείς εώρακε πώποτε· ο Μονογενής Υιός ο ων εις τον κόλπον του Πατρός Εκείνος εξηγήσατο» (Ιωαν. 1,18).
Ο ίδιος δε διαβεβαιοί ημάς ότι εν τω μέλλοντι αιώνι θα συντελεσθή η θέωσις ημών, διότι «οψόμεθα Αυτόν καθώς εστί» (Α Ιωαν. 3,2). «Πας ο έχων την ελπίδα ταύτην... αγνίζει εαυτόν, καθώς Εκείνος αγνός εστί... πας ο εν Αυτώ μένων ουχ αμαρτάνει· πας ο αμαρτάνων ουχ εώρακεν Αυτόν ουδέ έγνωκεν Αυτόν» (Α’ Ιωαν. 3,3 και 6).
Είναι ωφέλιμον να διαποτισθώμεν υπό του περιεχομένου αυτής της Επιστολής, ίνα η επίκλησης του Ονόματος του Ιησού γένηται ενεργός, σωτήριος, ίνα «μεταβώμεν» εκ του θανάτου εις την ζωήν» (πρβλ. ΑΙωαν. 3,14) και λάβωμεν «δύναμιν εξ ύψους» (Λουκ. 24,49).
Εν εκ των πλέον θαυμασίων βιβλίων των ασκητών Πατέρων είναι η «Κλίμαξ» του αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου. Αναγινώσκεται υπό των αρχαρίων μοναχών, αλλά χρησιμεύει και ως αυθεντικόν κριτήριον δια τους τελείους. (Είναι ίσως περιττόν να είπωμεν ότι η τελειότης επί της γης ουδέποτε είναι πλήρης). Παρόμοιόν τι δυνάμεθα να διαπιστώσωμεν και εις ό,τι αφορά εις την προσευχήν του Ιησού. Δι αυτής προσεύχονται κατά την διάρκειαν πάσης εργασίας απλοί και ευσεβείς άνθρωποι· δι αυτής αντικαθίστανται αι εκκλησιαστικαί ακολουθίαι· αυτήν «νοερώς» προφέρουν οι μοναχοί , ευρισκόμενοι εν τω ναώ κατά τον χρόνον των ακολουθιών· αύτη συνιστά ωσαύτως το κατ’ εξοχήν έργον των μοναχών εν τοις κελλίοις και των ερημιτών-ησυχαστών.
Η εργασία της προσευχής ταύτης συνδέεται στενώτατα μετά της θεολογίας του Θείου Ονόματος. Έχει αύτη βαθείας δογματικάς ρίζας, ως και όλη η ασκητική ζωή των ορθοδόξων: Συμβολίζει αρμονικώς μετά της δογματικής συνειδήσεως. Η προσευχή εις τινας των μορφών αυτής γίνεται αληθώς πυρ καταναλίσκον τα πάθη (βλ. Εβρ. 12,29).
Εν αυτή περικλείεται Θεία δύναμις, ήτις ανιστά τους νεκρωθέντας εκ της αμαρτίας. Είναι φως, όπερ λαμπρύνει τον νουν και μεταδίδει εις αυτόν την ικανότητα της διακρίσεως δυνάμεων αίτινες ενεργούν «εν τω κόσμω»· παρέχει ωσαύτως την δυνατότητα της θεωρίας των τελουμένων εντός του νου και της καρδίας ημών: «Διικνουμένη (αύτη) άχρι μερισμού ψυχής τε και πνεύματος, αρμών τε και μυελών και κριτική ενθυμήσεων και εννοιών καρδίας» (πρβλ. Εβρ. 4,12).
Η ευλαβής άσκησις της προσευχής ταύτης οδηγεί τον άνθρωπον εις συνάντησιν μετά πολλών εναντιουμένων ενεργειών κεκρυμένων εν τη ατμοσφαίρα. Προσφερομένη εν τη καταστάσει βαθείας μετανοίας διεισδύει εις τον χώρον, όστις κείται πέραν των ορίων «της σοφίας των σοφών και της συνέσεως των συνετών» (Α’ Κορ. 1,19).
Εις τας πλέον εντατικάς εκδηλώσεις αυτής απαιτεί αύτη ή μεγάλην πείραν ή καθοδηγητήν. Είναι απαραίτητος εις όλους ανεξαιρέτως τους ασκούντας αυτήν η νηπτική περίσκεψις, το πνεύμα της συντριβής και του φόβου του Θεού, η υπομονή εις παν επερχόμενον επ’ αυτούς.
Τότε γίνεται αύτη δύναμις, ήτις συνάπτει το πνεύμα ημών προς το Πνεύμα του Θεού, παρέχουσα την αίσθησιν της ζώσης παρουσίας της αιωνιότητος εντός ημών, έχουσα ήδη οδηγήσει ημάς δια μέσου αβύσσων σκότους εν ημίν κεκρυμένων.
Η προσευχή αύτη είναι μέγα δώρον του ουρανού προς τον άνθρωπον και την ανθρωπότητα.
Πόσο σημαντική είναι η διαμονή (ίνα μη είπω η άσκησις) εν τη προσευχή, μαρτυρεί και αυτή η πείρα. Θεωρώ επιτρεπτόν να παραβάλω ταύτην προς την φυσικήν ζωήν του κόσμου ημών και να φέρω παραδείγματα εκ των γνωστών εις ημάς γεγονότων της συγχρόνου επικαιρότητος.
Οι αθληταί, προετοιμαζόμενοι δια τους προκειμένους εις αυτούς αγώνας, επαναλαμβάνουν επί μακρόν τας αυτάς ασκήσεις, ώστε να εκτελέσουν κατά την στιγμήν της διεξαγωγής αυτών ταχέως και μετά βεβαιότητος, και τρόπον τινά μηχανικώς, πάσας τας κινήσεις, τας οποίας ήδη καλώς αφωμοίωσαν.
Εκ του αριθμού των ασκήσεων εξαρτάται και η ποιότης της αποδόσεως. Ιδού, θα διηγηθώ εισέτι γεγονός, όπερ συνέβη εις κύκλον γνωστών εις εμέ προσώπων. Βεβαίως επαναλαμβάνω επί του προκειμένου εκείνα, άτινα ήκουσα εξ ενός εκ των πλησιεστέρων ανθρώπων προς τα πρόσωπα εις τα οποία αναφέρονται.
Εις ευρωπαικήν τινα πόλιν δύο αδελφοί ανυμφεύθησαν σχεδόν συγχρόνως δύο νέας. Η μία εξ αυτών ήτο ιατρός, άνθρωπος οξείας αντιλήψεως και ισχυρού χαρακτήρος. Η άλλη ήτο ωραιοτέρα, δραστήριος, ευγενής αλλ ουχί καθ υπερβολήν ευφυής. Ότε επλησίαζεν ο καιρός του τοκετού δι αμφοτέρας, απεφάσισαν να αποκτήσουν την πρώτην εμπειρίαν ακολουθούσαι την πρότινος εμφανισθείσαν μέθοδον του «ανωδύνου τοκετού».
Η πρώτη, η ιατρός, ταχέως κατενόησεν όλον τον μηχανισμόν της πράξεως ταύτης και μετά δύο ή τρία μαθήματα της καθωρισμένης γυμναστικής εγκατέλειψε τας ασκήσεις, πεπεισμένη ότι κατενόησε τα πάντα και ότι κατά την στιγμήν της ανάγκης θα εφήρμοζε τας γνώσεις αυτής.
Η άλλη δεν εγνώριζε πολλά περί της ανατομίας του σώματος ούτε διετίθετο να ασχοληθή μετά της θεωρητικής πλευράς της μεθόδου ταύτης, αλλά παρεδόθη απλώς μετά ζήλου εις την επανάληψιν του προδιαγεγραμμένου συμπλέγματος κινήσεων του σώματος. Αφομοιώσασα δε ταύτας επαρκώς, ότε έφθασεν η στιγμή, απήλθε δια το προκείμενον εγχείρημα.
Και τί νομίζετε ότι συνέβη; Η μεν πρώτη κατά την στιγμήν του τοκετού εκ των πρώτων ήδη ωδινών δεν ενεθυμήθη τας θεωρίας και έτεκε μετά μεγάλης δυσκολίας, «εν λύπαις» (Γεν. 3,16)· η δε άλλη έτεκεν άνευ πόνων και σχεδόν άνευ δυσκολίας.
Ούτω θα συμβή και εις ημάς. Ο σύγχρονος και πεπαιδευμένος άνθρωπος είναι εις θέσιν να εννοήση τον «μηχανισμόν» της νοεράς προσευχής. Αρκεί να προσευχηθή δύο ή τρεις εβδομάδας μετά τινός ζήλου, να αναγνώση ολίγα βιβλία, και ιδού, ο ίδιος δύναται ήδη εις τα γεγραμμένα βιβλία να προσθέση και το ίδιον αυτού.
Κατά την ώραν όμως του θανάτου, όταν η όλη σύστασις ημών υποβάλληται εις βιαίαν διάσπασιν, όταν ο νους θολούται και η καρδία αισθάνηται ισχυρούς πόνους ή εξασθένησιν, τότε πάσαι αι θεωρητικαί ημών γνώσεις εκλείπουν και η προσευχή δύναται να απολεσθή.
Είναι αναγκαίον να προσευχώμεθα επί έτη. Να αναγινώσκωμεν ολίγον, και μόνον ό,τι κατά τον ένα ή τον άλλον τρόπον άπτεται της προσευχής και συνεργεί, κατά το περιεχόμενον αυτού, εις την ενίσχυσιν της έλξεως προς προσευχήν μετανοίας δια της εσωτερικής φυλακής του νοός.
Εκ της μακροχρονίου επαναλήψεως η προσευχή γίνεται φύσις της υπάρξεως ημών, φυσική αντίδρασις εις παν φαινόμενον εν τη πνευματική σφαίρα, είτε τούτο είναι φως, είτε σκότος, είτε εμφάνισις αγίων αγγέλων ή δαιμονικών δυνάμεων, χαρά ή λύπη εν ενί λόγω, εν παντί καιρώ και πάση περιστάσει.
Μετά τοιαύτης προσευχής η γέννησις ημών δια την ουράνιον ζωήν δύναται όντως να αποβή ανώδυνος.
Η βίβλος της Καινής Διαθήκης, ήτις αποκαλύπτει εις ημάς τα έσχατα βάθη του ανάρχου Όντος, είναι σύντομος, αλλά και η θεωρία της προσευχής του Ιησού δεν απαιτεί ανάπτυξιν εις πλάτος. Η δια του Χριστού φανερωθείσα τελειότης είναι ανέφικτος εν τοις ορίοις της γης· το πλήθος των πειρασμών, τους οποίους διέρχεται ο ασκών την προσευχήν ταύτην, είναι απερίγραπτον.
Η άσκησις της προσευχής ταύτης οδηγεί κατά παράδοξον τρόπον το πνεύμα του ανθρώπου εις συνάντησιν μετά των κεκρυμμένων εν τω «Κόσμω» δυνάμεων. Η δια του Ονόματος του Ιησού προσευχή προκαλεί εναντίον αυτής επίθεσιν εκ μέρους των κοσμικών δυνάμεων, κάλλιον δ ειπείν, την πάλην μετά «των κοσμοκρατόρων του σκότους του αιώνος τούτου, των πνευματικών της πονηρίας εν τοις επουρανίοις» (πρβλ. Εφεσ. 6,12).
Αύτη, ανυψούσα τον άνθρωπων εις σφαίρας κειμένας πέραν των ορίων της γηίνης σοφίας, εις τα υψίστας μορφάς αυτής, απαιτεί «άγγελον πιστόν οδηγόν».
Η προσευχή του Ιησού κατά την ουσίαν αυτής υπέρκειται παντός εξωτερικού σχήματος, εν τη πράξει όμως οι πιστοί ένεκα της ανικανότητος αυτών να σταθούν εν αυτή «καθαρώ νοΐ» επί μακρόν χρόνον, χρησιμοποιούν το κομβοσχοίνιον χάριν πειθαρχίας.
Εν τω Αγίω Όρει του ʼθω το πλέον διαδεδομένον κομβοσχοίνιον φέρει εκατό κόμβους διηρημένους εις τέσσαρα μέρη των είκοσι πέντε κόμβων. Ο αριθμός των προσευχών και των μετανοιών καθ ημέραν και νύκτα ορίζεται αναλόγως της δυνάμεως εκάστου και των πραγματικών συνθηκών της ζωής αυτού.
Τετάρτη 15 Οκτωβρίου 2008
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)
Αναρτήσεις
